Qissa ua h ik o y a L a r sharq* n a sh riy ot-m a tba a



Download 7,2 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/18
Sana01.02.2022
Hajmi7,2 Mb.
#421991
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   18
Bog'liq
Oybek. Bolalik

Isiriq jo n isiriq,
S iz n i bizga berdilar.
B izg a ke lg a n baloga
S iz n i qalqon dedilar.
Q ayta-qayta du o lar o‘qib, xokandozni onamga 
uzatadi.
— A na endi o‘g ‘ilg in an g hech n arsan i ko‘rma- 
ganday, otday bo‘lib ketadi. P arilarim xab ar qildi, 
b u tu n illa tla ri chiqib ketd i. Tan sog‘liq — tum an 
boylik, ch iro g ‘im!
Ikki k am p ir oldiga d a stu rx o n yozilgandan keyin 
u la rn in g uzoq su h b atlari boshlanadi.
K o‘zim ni yum ib k am p irlarn in g gapiga quloq 
solib у otam an:
— A ylanay, o‘rto q , qaran g , M usavoy uyquga 
k etd i, d ard ketganda uyqu keladi, ha shunday! — 
deydi 0 ‘rin buvi.
— A y tg an in g iz kelsin , tasadduq! — deydi 
buvim choyni ho ‘plab.
Ikki-uch kun yotib sog‘ayib ketam an.
Men kinnaga ishonardim . J in la r, p a rila r b a ’zi 
odam larga b ir o ‘chakishib qolsa yomon boTadi, 
degan gap larg a ham ju d a ishonardim . Shuning 
uchunm i, o‘zim ni yengillashganday his qilardim . 
Keyin-keyin borib ongim tin iq lash ad i, xuro fo tlar- 
dan qutulam an.
175


*
*
*
P esh in d a barch a b olalar m ak tab d an chiqib, 
to ‘g ‘ri guzarga yuguram iz.
— Tilsim , tilsim!
— Yo‘q, ajoyib-u g ‘aroyib!
— Tram vay, tram v ay deyishadi uni! Odamlar- 
dan eshitdim , otsiz yurarm ish! — deydi bolalarning 
biri.
Qor d ah sh atli yog‘moqda. Boshimda eski k ir tel- 
pak, u stim d a eski pax talik to ‘n, oyoqlarim da gul- 
chini y irtiq m ahsi va tesh ilg an siyqa kalish. 
Yo‘lkaning chetida tu rn a q ato r te rilib , tram v ay n i 
poylab o‘tiram iz.
Q aydandir hovliqib T u rg ‘u n keladi. Egnida 
eskigina kam zul. Do‘ppisi u stid a n k ir chochiqni 
ta n g ‘ib olgan. U sovuqda quloqlarini ham isha 
shunday bekitib yuradi.
— Y opiray, judayam g ‘alati n arsa ekan, — 
deydi u A ’zam bilan m ening o ‘rtam izg a o ‘tirib . — 
0 ‘zim Qoryog‘digacha borib keldim . Ichida b ir 
kishi p a tta sotib yuribdi. Zinapoyasiga osildim, 
p a tta ch i sh araq etib b ir shapaloq qo‘ydi, arang 
qochdim. Ammo ajoyib-a! Y angi y arq irag an uy, 
ichida ra t-ra t k u rsi. G ‘ir etib , lahzada b ir chaqirim
joyga yetib oladi-ya.
— Eshigi borm i? — so‘ray d i hang-m ang bo‘lib, 
og‘zini ochib o‘tirg a n b ir bola.
— H a, bor. K iradigan eshigi bor, chiqadigan 
eshigi bor. Ammo o tlari yo‘q, g ‘irillab yuradi-ke- 
tad i.
— Tilsim! Tilsim! — deydi b ir bola.
Sam ovarda, baqollar yonida, yoT kalar chetida
qovoqlari soliq q a rila r sokin o‘tira d ila r.
— Qiyomat yaqinlashgan. H ar xil hodisalar, 
xilm a-xil h ik m atlar ro ‘y bery ap ti. Olio taoloning 
q u d ra ti bu, o‘zi y a ra tg an ham m asini, — deydi b ir 
chol siyrak soqollarini tutam lab .
B irdan, X adra tom ondan gu ld irab , qo‘n g ‘iro- 
g ‘in i ja ra n g la tg a n c h a tra m v a y kelib qoladi.
176


H am m am iz su ro n b ilan o‘rin la rim iz d a n tu rib
k etam iz, g ir ay lan ib , c h et-ch etd an tra m v a y n i 
tom osha qilam iz. Ammo b ir lahzada g ‘izillagancha 
jo ‘nab qoladi. Q ato rterak k a borib to ‘xtay d i. H am ­
mamiz h arsillab orqasidan duv chopam iz. Biz yet- 
m asdan yana yu rib ketadi.
— H ozir yana boshqasi keladi, — deydi sho‘x, 
o‘ynoqi T u rg ‘un. — K eng-qovul, bemalol k a tta , bir 
uy desang bo ‘lad i, ko‘rd in g -k u , Musavoy! — 
yengim dan to rta d i T u rg ‘un.
— A joyib hikm at-a! E shitdim ki, shu to rtilg an
sim la rd a n q u v v a t oqib k e larm ish , ro stm ik a n , 
o‘rto q ? — so‘raym an ko‘zlarim bilan yuqoridagi 
sim larga imo qilib.
— U nisini bilm aym an, ishqilib, joni yo‘q, yura- 
di-da! — javob beradi T u rg ‘un sovuqdan qizargan 
qo‘llarin i ishqalab.
Ham m am iz u yoqdan kelayotgan, bu yoqdan 
ketayotgan h a r b ir tram v ay n i qarshilab, jo ‘natib, 
B alandm achitdan X adraga, X adradan Q atorterakka 
halloslab piyoda lo‘killaym iz. C harchashni bil- 
maymiz.
B ir m usulm on kishi tram v ay izini q u n t bilan 
tozalaydi.
— M eniyam ishga olishsa qoyil qilib b ajarard im
shu ish n i, — deydi T u rg ‘u n bir-ikki qadam unga 
ergashib.
— T ur-e, b u rn in g n i epla! — jerk ib tashlaydi u 
kish i T u rg ‘unni.
— B unga tu sh ib b ir g ash t qilard ik , m u llajirin g
yo‘q. Osilsak p attach id an k altak yeymiz, — deydi 
o‘rto q larim izd an biri.
Uzoq tom osha qilam iz va qorong‘i tush g an d an
keyingina uyga jo ‘naym iz.
*
*
*
Ju m a kuni, iyun n in g boshlari bo‘lsa kerak. 
M ahallada b irm u n ch a o ilalar b irin -sirin boqqa 
ko‘chgan. Shuning uchunm i, ko‘cham izda bolalar 
avvalgiday ko‘p emas.
177


Soat tax m in an o‘nlar. Havo tin iq , ko‘k. Yoz 
issig ‘i boshlangan.
A ’zam, Ahm ad h u n a r o‘rg an ishg a kosiblarga 
shogird bo'lgan. T u rg ‘un , H oji, men qoiganm iz.
U stida eskigina y ak tak , k ir ish to n, lekin boshi- 
da yangi do‘ppi, T u rg ‘un uyidan yu g u rib chiqadi.
— Mana, M usavoy, bu nusxaga q ara. *Cha- 
m anda g u b degan do‘ppi shu bo‘ladi, — deydi 
T u rg ‘un do‘ppisini m enga uzatib.
— D o'ppi yomon em as, — deym an uni qo‘I- 
larim da ay lan tirib . — Lekin n u sx asi bachkana, ti- 
kilish i ham qo‘pol. P ilta la rin i q ara, shaldiroq 
qog‘ozdan shekilli.
— Bas, bas! Do‘ppini tanim ay san , — deydi 
qo'lim dan yulib. — Buni m enga amm am kiygizdi. 
0 ‘zingning do ‘ppingga qara, alm isoqdan qolgan, 
gadoy ham kiym aydi, sen ko‘ta rib yu rib san bo- 
shingda.
Ikkovim iz hazillashib, birpas bir-b irim izn i tu r- 
tib -u rib to ‘polon qilamiz.
— Y etar, bas, hazilning b ir shing ili yaxshi, 
quloq sol, o‘rto q , gap bor, — deydi T u rg ‘un. — 
Tom larda giyoh s a rg ‘aydi, endi tom da o‘ynab 
bo‘lm aydi, kuyib ketam iz. Havo yaxshi, b ir dalaga 
chiqib kelmaymizm i? A skiya ju d a m aza joy. Havosi 
y ax sh i, nuqu l q u lin g o ‘rg ilsin b og‘la r. Ama- 
kim ning sig irin i ola ketam iz. Kennoyim o‘lgunday 
xasis, sig irin in g b ir qu ltu m s u tin i ko‘zi qiym aydi. 
A m akim urib-so‘kib yo‘lga solib tu ra d i u xotin n i. 
B ir pakana, bedavo qizlari bor. Kennoyim amakim- 
ga bildirm asdan s u t sotib, pul y ig ‘adi. Hadeb shu 
qizga atlaslard an ko‘rpa-yu, to ‘shag-u, gulk o ‘r- 
p alar, zard ev o rlar, xilm a-xil m ollarni y ig ‘adi. 
Yemaydi, ichm aydi, mol y ig ‘adi.
— Bo‘ldi-bo‘ldi, k am p irlard ay ezm alik qila- 
san, — deyman jerk ib T u rg ‘un n i. — Qani yu r, 
sig irn i yetakla, ketd ik . B ittad an non solsak bas. 
Yo‘l-yo lakay bog‘lard an bildirm asdan o‘rik qoqib 
yeb ketam iz.
B ittad an nonni belim izga tu g ib, T u rg ‘unn in g
178


am akisinikiga kiram iz. S igirni oldim izga solar 
ekanm iz, kelin oyisi oqarib ketadi.
— Voy o ‘la qolay, qayoqqa ju v o nm arg lar? — 
o‘d ag ‘aylab T u rg ‘u n n in g yo‘lini to ‘sadi.
— T u sh u n tir o'zing! — deydi m enga jahldan 
qizarib T u rg ‘un . Men sekin tu sh u n tira m a n :
— Dalada boqarniz, to ‘ydirib, qornini meshday 
qilib kelam iz, ehtim ol, sizga olm a, o‘rik ham olib 
kelarm iz, — deym an.
— Vo-ey, m ayli-m ayli, b araka to p in g lar, xashak 
yo‘q, beda qim m at, sigirginam och yotgan edi, 
b itta qop ham ola k etin g lar, u kalarim . 0 ‘t olib ke- 
lin g lar, o ‘zim tasadduq, — yalinadi kelin va b ir 
zum da allaqanday qalin k a tta b ir qopni keltirib
menga tu tq izad i.
— Bu shum bola sig irn in g boshiga yetm asin, 
M usavoy, o 'zin g qara, senga ishonib yuboryapm an, 
aylanay ukam , — deydi m enga kelin, sekin Tur- 
g 'u n n i q arg 'ab .
— C huh-chuh, qani y u r jonivor, — deydi 
T u rg 'u n , q arig an , cho'pday o zg 'in, dum i cho'ltoq, 
bo'yniga tu m o r va ko'zm unchoqlar osilgan sig irn i 
haydaydi. — Bas-e! Ezm a x o tin , javrayveradi! — 
so 'k ad i T u rg 'u n , kelinoyisiga esh ittirm asd an .
Qopni qo'ltiqlab, sig irn i haydab ketam iz.
B alandm achitdan o 'tib , Beshyog'ochga chiqa- 
m iz. Issiq tu p ro q jazillaydi, havo dim . A yniqsa 
sig ir boyoqishga ja b r. O riqlikdan su yak lari te risin i 
tu rtib chiqqan, oyoqlari chalishib, b a z o 'r boradi.
B eshyog'ochda quyuq k o 'lan k ali azim to llar osti- 
da sam o v arlar ko‘p. K o 'p rik tag id an suv hayqirib 
oqib tu ra d i. Q ator-qator baqqollar. Mosh, guruch, 
sabzi-piyoz, tu rsh a k , m ayiz, alvon-alvon m ollar.
Sig irg a pichagina shu yerda dam bermoqchi 
bo'lam iz. T u rg 'u n suv bo'yiga bog'langan o tlar, 
esh ak lar tag id an qidirib yu rib b ir quchoq beda 
aralash xashak topib keladi.
— Y axshi qilding, xum par, birpasgina h u zu r 
qilsin bu jonivor, — deym an va sig irn i chetroqda- 
gi b ir tolga bog'laym an.
179


C harchaganidan sig irn in g xashakka qarashga 
ham holi yo‘q, b itta -y a rim ta chim tib, kavshana 
boshlaydi. Bizlar: «Ye, ye, m o‘-mo‘, ye, jonivor, 
sa fa r uzoq, oshab ol!» deb, unin g tu m sh u g ‘iga 
bedani tiqam iz.
Shu paytda birdan yahu d iylar o‘lik ko ‘ta rib
o‘tib qolishadi. Q arindoshlari ko‘p ekan, ham- 
m alari ola bayroq to ‘n kiygan, y ig ‘lab b o rar edilar.
— Ehtim ol boylar, dabdabasi ju d a zo‘r, — deydi 
T u rg ‘un . — Dadam aytadi, b u la r o‘likni ko‘mgan- 
dan keyin uyga qaytib, y u zta tovuqni yeb, u stid an
quling o‘rg ilsin yaxshi m usallasni ichisharm ish.
O chiqqanim izdan qornim iz ham tirish g a n . Men 
belim dagi suvi qochgan nonni olaman.
— Sening noning tu ra tu rs in , T u rg ‘un , keyin 
yerm iz, — deb qoq o‘rta sid an bo‘laman.
K a tta
a n h o r 
lab ig a 
o‘tira m iz -d a , 
nonni 
burdalaym iz, b ir b u rdadan suvga tashlaym iz. Non 
rosa iviydi, yeb yana ikkinchi b u rd an i oqizam iz. 
B irpas oqizoq 
o ‘ y n a y m i z .
— Y axshisi shuki, A skiyaga borm aym iz. Bir 
m a rta oyim, buvim hammamiz aravag a tu sh ib, 
Q atortolga borganm iz, ju d a ajoyib joy. Suv ko‘p, 
b ir tom oni ketgan ja rlik , tepa, namozshom bo‘ldi 
deganda ja rg a o‘g ‘rila r y ig ‘ilarm ish , x a ta rli joy, 
lekin havosi yaxshi. S ig ir ham zap to ‘yadi-da, o‘t 
qalin.
T u rg ‘unga gapim yoqm aydi, b irpas s u k u t qil- 
gandan keyin o‘rn id an ir g ‘ib tu ra d i:
— A ynading-a, u yer pastqam yer, o‘g ‘rilarn in g
m akoni, A skiya bo‘lsa quling o ‘rg ilsin joy. T ur, 
ezm alik qilma!
Y ana biroz Q atortolni m aqtab ko ‘rdim , urindim , 
ammo T u rg ‘un n i ko‘ndirolm agandan keyin noiloj 
unga ergashib, A skiyaga yo ‘l oldim.
Yo‘l juda og ‘ir. Havo issiq, dim va chang. Bilq- 
bilq issiq tuproqqa botib borm oqdam iz. S ig ir yiqil- 
gunday, T u rg ‘un su rg ab , men orqasida haydab ket- 
moqdamiz. Borgan sari h a r ik k i tom onda bog‘la r 
ko‘paymoqda.
180


— S ig irn in g ahvoli judayam xarob, — deyman 
yana T u rg ‘un n i ay n itish g a tirish ib . — Mana arpa, 
beda, k arto sh k a o ‘sip ti. A riq lard a a jiriq o‘tla r m o‘l 
ekan. A jiriq sig irn in g joni.
T u rg ‘un ko'nadi:
— A skiyaga yaqin qoldi, m ayli jinday o‘tlasin, 
keyin yana yo‘lga tusham iz.
S ig irn i a riq bo ‘y iga qo‘yib yuboram iz-da, 
o‘zimiz b ir lahza dam olam iz. 0 ‘rik endi-endi 
sa rg ‘aygan. Qornimiz yana ochiqqan, qolgan b itta
nonni talash ib yeb olam iz-da, sekin ariq bo‘ylab 
yuram iz.
T u rg ‘un b ir d a ra x t yonida to ‘xtab , atro fg a 
alanglaydi.
— Hech kim yo‘q joy ekan. Musavoy, ko‘ksul- 
to n n i ko‘r, g ‘ij-g ‘ij!
Men sevinib k etam an, d a ra x tg a qaraym an:
— Voy-bo‘, judayam qilipti-ya, m ush-m ush. 
Egasi bordir.
Hech kim ko‘rinm aydi, suv quyganday jim jit!.. 
U bird an ko‘ksultonga o ‘rm alab chiqa ketadi. U 
ju d a epchil bunday ish larg a. Og‘zini to ‘latadi-da, 
yerga b ir hovuch tashlaydi.
— 01, ye, m aza qilasan, qand. Chiq sen ham, b ir 
to ‘yam iz, qo‘y n ila rim izn i ham to ‘ld iram iz, — 
deydi T u rg ‘un va yana balandroq o‘rm alaydi.
Y erdan hali g ‘o ‘ra ko‘k su lto n n i terib yeyman.
— Y axshi, juda to tli, qani, tash la, — deyman 
T u rg ‘unga.
— Chiq, tezroq, — qistaydi T u rg ‘un. — Qara, 
qan ch a b alan d g a ch iq dim . H am m ayoq yaqqol 
ko‘rin ib tu rip ti, m aza qilasan. Hech kim yo‘q, 
qo‘rqm a.
Men endi o rtiq o ‘ylab turm ay m an , epchillik 
bilan d a ra x tg a yopisham an. B ir shoxga chiqib olib, 
endi hovuchim ni to ‘latib , qo‘lim ni qo‘ynim ga sol- 
ganim da, pastd an birov baqiradi:
— H arom ilar, qani tush!
Y uragim sh ig ‘ etib to ‘x ta d i, deym an. Sha- 
tirla tib ko‘ksu lton n i qirayotgan T u rg ‘un jim bo‘lib
181


qoldi. Men a sta pastg a qaraym an: oriqqina, lekin 
novcha b ir kishi g ‘azab to ‘la ko‘zlari bilan bizga 
tikilib tu rib d i. Ikkovim iz ham sekin pastg a t u ­
sham iz, u kishi ikkovim izning ham bilaklarim izdan 
ch an d ir qo‘llari bilan m ahkam ushlab oladi.
— Qayerdan keldilaring? Shahardanm i?
— H a, Toshkentdan kelganm iz, shu sig irn i bir 
o‘tla tib ketaylik degan edik, — deym an sekin yerga 
qarab.
T u rg ‘un qovog‘i soliq, jah li chiqqan holda:
— A skiyaga, qarindoshlarim iznikiga ketyap- 
miz. Ko‘ksultonga endigina chiqqan edik, qo‘yvo- 
rin g , — deydi qo‘lin i to rtib .
K o‘ksulton n ing egasi xaxolab kulib yuboradi.
— Endi chiqdik deydi-ya, badbaxt, qo‘yning liq 
to ‘la-ku.
T u rg ‘un b ir qo‘li bilan keskin ravishda shim i- 
dan k o ‘y la g in in g e ta k la rin i to rtib y u b o rad i, 
ko‘ksu lto n duv etib yerga to ‘kiladi.
— Shuyam m atohm i, to ‘r tt a ko‘ksulton-a?! 
Shungayam so‘kadi-ya! — deydi T u rg ‘un zaharxan- 
da ohangda.
— Senda-chi? — m endan so‘raydi u kishi.
— Yo‘q-yo‘q, am aki, xudo u rsin , m enda hech 
n arsa yo‘q, m ana ko‘rin g , — deym an shoshilib.
— Qaysi m ahalladansanlar? — so‘ray di ko‘ksul- 
to n n in g egasi.
— Ishingiz nim a? Qo‘yvoring! — deym an men 
bezovtalanib.
— G ovkushdan, — javob beradi T u rg ‘un . — 
Ayb menda!
— 
H a, 
— 
k u lad i 
ko ‘k su lto n
eg asi, 
— 
G ovkushdanm iz denglar. Govkush — asli ho ‘kiz 
o‘g ‘rila r m ahallasi.
B irdan shaq etib, b ir shapaloqni T u rg ‘unning 
b etiga qo‘yib yuboradi u, keyin menga navbat kela- 
di-yu, men chaqqonlik bilan engasham an, qo‘llarim
bilan yuzim ni to ‘sam an. Shapaloq tegm aydi.
— X um par-ey, m u g‘am bir ekansan, jazolaring- 
ni beram an hozir! — do‘q qiladi u.
182


Shu pay td a yonim izda ikki m uloyim , nuroniy 
chol to ‘xtaydi:
— Shapalog‘ingizni uzoqdan esh itd ik , — deydi 
b iri ziyolinam o chol. — X o‘sh, nega uryapsiz yi- 
g itch alarn i?
U kishi chollarga voqeani qisqacha tu sh u n tirib
bergandan keyin:
— B olalarning sho‘xligi-da, — deydi ikkinchi 
chol. — A sta tu s h u n tirin g , yaxshi g ap irin g , — 
deydi noxush ohangda va b izlarg a qarab muloyim 
to v u sh b ilan g a p ira d i: — B o lalarim , avvalo
ko‘ksu lto n pishsin, keyin bu odam o‘zi qoqibmi, 
terib m i bozorga olib tu sh ad i, keyin sizlar chaqaga 
sotib o lishlaringiz m um kin. A na, taom il shunday, 
o ‘g ‘illarim , h a r n a rsan in g davosi chaqa.
Ko‘ksulto n n in g egasi qo‘llarim izni bo‘sh atad i.
— Ammo ju d a bezbet ekan b u lar, qo‘ym asdim u, 
q a riy alar aralashdi-da.
Q ariyalarga ichim izdan ra h m a t aytib, darro v
qocham iz, u la r kulib qolishadi. S ig irn in g oldiga 
yuguram iz. Y alqovgina o‘t chaynab y u rg an sig irn i 
oldim izga solib jo ‘naym iz.
— Y o‘ln in g ik k i yuzi nuq u l ekin. S ig irn i 
o‘tla tish g a bo‘yraday bo‘sh joy yo‘q. Qop ham 
qo‘ltiq d a qu ru q . Yana b ir baloga uchram asdan 
jo ‘naylik uyga, — yalinam an T u rg ‘unga.
— R ost ay tasan , o‘rto q , sig ir n o ‘x atg a tegdi, 
tezroq qochm asak bo‘lmaydi, — deydi T u rg ‘un. — 
A skiya xo ‘bam soz joy edi-yu, ish chippakka chiq- 
di-da. Q ara, yuzim shapaloqdan lov-lov yonyapti. 
B achchag‘arn in g qo‘li tem ird ay q a ttiq ekan.
— Q ariyalar kelm aganda ish tozayam rasvo 
bo‘lard i, zap q u tu ld ik , — deym an sig irn i «chuh- 
chuh» haydab.
B eshyog‘ochga y etg ach , ta g ‘in jin d a y dam
olam iz, keyin Tuproqqo‘r g ‘on oldidan aylanam iz. 
K atakday kichik, y er b a g ‘irlag a n qin g ‘ir-qiyshiq 
xarob uylard a ru s ish ch ilari yashaydi. U nda-bunda 
x o tin la r to ‘da-to‘da y ig ‘ilishib, qandaydir asabiy, 
jah li chiqqan holda gaplashm oqda. B irpas a g ‘rayib
183


to ‘xtaym iz. R uschani sira tu sh u n m ay m an , b ir 
m usulm on yigitchadan so‘raym an:
— N im a g ‘avg‘o, aka?
— E-e, — deydi y ig it, — m a sterav o y lar, 
ayniqsa x o tin lari h u k u m atd an norozi. Oq posh- 
shoga q arsh i so‘zlayapti bu lar. O ziq-ovqat yo‘q, 
tishim iz go‘sh t ko‘rm aydi, deyapti bular.
Xiyla uzoq tu ram iz, qay d an d ir paydo bo‘lgan 
politsiyachilar do ‘q bilan x o tin la rn i hayday bosh­
laydi. X o tin lar ham bo‘sh kelm aydi, so‘z jangidan 
qaytm aydilar, b a ’z ilar tosh ham otadi.
Shu tobda suron bilan m irsh ab lar yetib keladi.
T u rg ‘un ikkovim iz shoshilib sig irn i haydaym iz.
Ikkovim iz ham o ‘lguday charchaganm iz, jazira- 
ma oftobda m ing azobdan uyga horib-charchab 
yetam iz. V aqt ox ir peshinga yaqinlashgan, sig ir 
to ‘ym agan, qop bo‘sh.
— Voy, o ‘la qolay! — qichqiradi kelin ko ‘zlari 
olayib. — B arvaqt q ay tib sizlar, ha, o‘t qani?
— E-e, — deydi T u rg ‘un , — b u tu n jahon ekin- 
zor bo‘lib ketibdi, o‘t ham yo‘q, o ‘tla ta d ig a n joy 
ham yo‘q. Sigirniyam xo‘p o‘lim tik qilibsiz, ming 
«chuh» deganda b ir qadam bosadi-ya. Molni sh u n ­
day boqadimi! Uh! — deydi T u rg ‘un sig irn i joyiga 
bog‘lab.
— Nim a q ilip ti sig irg a, popukday sig ir, — 
deydi kelin sig irn in g s irtin i silab. — N im a balo 
q ild ila rin g , 
boyoq ish n ing
m ad ori 
qo lm ap ti. 
Shuncha yu rib qopniyam bo‘sh olib keladim i, se­
ning ham shu d in g yo‘q, o ‘lin g la r iloyim , — deydi 
menga qarab.
T u rg ‘un ikkovim iz ham indam aym iz. Shu topda 
ikkovim izga ham hech qanday x arx ash a yoqmaydi. 
Ammo kelin jav ray bergandan so‘ng men javob 
beram an:
— K elin oyi, ko‘p ajoyib voqealar bo‘ldi. Bog‘- 
d o rla r bizni quvladi. M ayli, b ir kun sig irin g izn i 
O qtepaga olib b o rib , o ‘y n a tib k elam iz, x a fa
bo‘lm ang.
Uyga jo ‘naym an.
184


— V aqtlik q a y tib san ? — deydi onam va 
ahvolim ga razm solib koyinadi. — Itday charchab- 
san o ‘zing ham , senga nim a azob, shu issiqda uyda 
o ‘tirsa n g bo'lm asm idi?
A yvonning chetiga o ‘tirib , sekin onam ga so‘zlay 
boshlaym an.
— B eshyog‘ochga b o rd ik . M astirav o y ru s 
ish ch ilarn ing x o tin la ri ju d a to ‘polon ko‘tarish d i. 
P alisalar, m irsh ab lar haydadi u la rn i. Voqealar juda 
ko‘p.
Onam hayron bo‘ladi:
— T avba, ro std a n m i? T in ch lik bo ‘lsin -d a, 
zamon tin ch b o 'lsin . U sho‘rlik larn in g ham ahvoli 
og‘ir, ham m am izning ko‘rg an kunim iz bir.
Ona-bola uzoq gaplashib o‘tiram iz.
B olalikda k o 'rg a n larim , esh itg an larim ham m asi 
esim da. A yrim hodisalar, x o tira la r hozir ham 
quyoshdan b ir tom chi kabi y a lt etib ketadi xayo- 
lim da.
U m um an aytganda, bizning bolalik hayotim iz 
bo ‘sh, bem a’ni — z erik tirg ich , qayg‘u-alam ga to ‘la 
b ir hayot bo‘lgan.
R o ‘za o y lari m en s a h a r tu r is h n i yaxsh i 
ko‘ra rd im , ammo ro ‘za tu tis h g a sira toqatim yo‘q 
edi. E rtasi tu sh d a, ko‘pincha ertalaboq ro ‘zamni 
ochib yuborardim . Qornim d arro v ochib ketard i. 
B uvim ning jah li chiqar, «Ochofat, ro ‘zaning uvoli- 
ga qolding!» deb vaysar edi. «J illa bo‘lm aganda 
ro ‘zaning boshida, o ‘rta sid a, o xirida uch kundan 
tu t. Q anoat lozim, qanoat qorin to ‘ydirad i» , derdi 
buvim xunob bo‘lib.
— H ali kichkinam an, olio taolo kichk in alarn in g
og‘zi tin m asin , degan. Sizdaqa qariganim da tu ta - 
m an r o ‘zan g izn i, 
— deb b u v im n in g ji g ‘iga 
tegardim .
O nam ning ishi bo‘lm as va: «Toliqib qolasan, 
o‘g‘lim, ro ‘za bizlarga farz , sabog‘ingni o‘yla!» der 
edi xolos.
185


...R o ‘za oq sh o m lari S h a y x a n to v u rd a odam 
q alin . 
B unday 
k ech alar bozorshab 
dey ilad i. 
X uftondan keyin b ir to ‘da bolalar S hayxantovurga 
yuguram iz.
S hayxantovurda chiro q lar ko‘p, yaqinda elek tr 
paydo bo‘lgan.
Choyxonalar toza, ozoda, h a r kun To‘ychi hofiz 
b ir to ‘da m uzikachilar bilan ashula aytadi, ham m a 
jim , sel bo‘lib esh itad i. O shpazlar kabob-u m anti, 
palov-u s h o 'rv a p is h iris h a d i, u la rn in g bozori 
chaqqon!
B ir chekkada bolalar, y ig itch alar ot o‘yinda, 
garm on bilan aylanadi. U yerda ham tiq ilin ch , 
kissasida yarim ta n g asi bo‘lgan h a r kim sa aravasi- 
ga tu sh ib maza qilishi m um kin. Ammo bizdaqa 
bechoralar ko‘zim izni lo‘q qilib tom osha qilam iz, 
xolos.
Kino ham bor, ta x ta devor bilan o ‘ralg an . T u rli 
oldi-qochdi k a rtin a la r ko‘rsa tilib tu ra d i. B olalar 
ju d a ko‘p, bozorshabning h a r bu rch ida te n tira b
y u rish a d i. D a ra x t te p a la rig a qo ‘nib, tom osha 
qiladilar. P o litsiy alar, m irsh ab lar bilsa jazoni b era­
di, qo‘ym aydi.
H ar xil s u ra tla r — oq poshsho, uning oilasi, 
to ‘ra va m in istrla ri, A n v ar poshsho, Istan b u l 
ko ‘rin is h la ri, x a lifa v a h o k a zo la rn i d u rb in d a
ko‘rsatad ig an o lifta kiyingan, m o'ylovlari o‘siq, 
kelishgan b ir kishi baqirib tu s h u n tira d i. Bu yerda 
uch -to ‘r t kishi s ig ‘adigan k u rsi qo‘yilgan va a tro fi 
p arda bilan o 'ra lg an . U kishi vaysab bo‘lgandan 
keyin, odam lar duv etib chiqib ketad i. U choygam i, 
nongam i k e tg an d a b iz la r a sta g in a d u rb in g a
yopisham iz. A garda egasi kelib qolsa, bizni oldiga 
solib quvlaydi.
B aqqollar k ich k in a-k ich k in a d o ‘k o n ch alarid a 
yarim kechaga q adar savdo qilad ilar. Pashm ak, 
tu rli-tu m a n xil-xil holvalar, pista-bodom , achchiq- 
chuchuk m ag‘izlar, n o w o t, p a rv a rd alar, otnon, 
xo ‘rozqandlar serob. Yemasak ham tom osha qilish- 
ni yaxshi ko‘ram iz.
186


Shunday qilib, bozorshabning b iro n ta burchagi- 
ni qoldirm asdan tom osha qilib kelsak ham , ch ar­
chashni bilm aym iz. S ah ar bo‘ldi deguncha m adrasa 
tom iga, nog‘ora tom oshasiga yuguram iz. Semiz 
baqaloq kishi k a tta nog‘o ra la rn i olov yoqib qizitib 
o‘tira d i. «Jon am aki, men qizitay , men olovga o‘tin
qalab yuboray», deb yalinam iz ham m am iz. Yuzi 
jid d iy ifodali bu go‘sh td o r kishi: «Bo‘ldi-bo‘ldi, 
tu r, qoch!» deb koyiydi. Soat o ‘n ik k i bo‘lishini 
sabrsizlik bilan k u tam iz. Naq o‘n ikki bo'lganda 
olovga qizib tu rg a n nog‘o ralarn in g «takatum — 
baka-bang»i boshlanib ketadi. U nga su rn ay ch i jo ‘r 
bo‘ladi. B izlar jim qotib tinglaym iz. N og‘ora bazm 
uzoqlarga ketadi. N og‘ora chalinishi — sah arn in g
b elg isi. Y osh-qari ham m a sa h a rlik k a tu ra d i. 
Oshm i, sho‘rvam i, shavlam i, kam bag‘al bechoralar 
q u ru q non-choy to tin ib , ro ‘za tu ta d i. «Qanoat 
qorin to 'y d ira d i» , deydi bobom, u bu so‘zni juda 
yaxshi ko‘radi.
N og‘ora-surn ay n i biroz esh itg an d an keyin, bu 
yerdan ham jo ‘nab qolamiz. Buvim bilan onam h ar 
kun meni urish ib q arsh i olishadi.
— A jinadan, jin la rd a n qo‘rq ishn i, cho‘chishni 
bilm aysan, — koyiydi onam.
— Y olg‘iz yuribm anm i, o‘rtoq larim bilan yurib- 
m an, — deyman gapim ni m a’qullab.
B ir kun oqshom hech qayerga borm adim . Bir 
to ‘da o ‘rto q larim , h a r kundagi kabi y ig ‘ilishib 
S h a y x a n to v u rg a k e tish d i. Men zerik k an im d an
v aq tlik ko‘rpag a kird im . Soat o‘n yarim edi 
cham asi, bolalar hovliqib kelib qolishdi.
— T u r, M usavoy, esh itd in g m i gapni?! Oq 
poshsho u ru sh g a k irip ti. G irm onim i, fran sm i, 
o tin g q u r g ‘u r b ir x alq bilan
u ru sh a rm ish . 
S hay xan to v u r toTa gap!.. — deydi T u rg ‘un ko‘zla- 
rin i o‘ynatib.
— R ostdanm i? — o ‘rnim dan ir g ‘ib tu ram an .
— Oq poshsho, bilasanm i, P e trb u rg d a yashar- 
m ish, ha! — deydi yana bilim don T u rg ‘un.
— H a, S hayxantovurda chiroqlar yoppasiga
187


o‘ch irild i, c h u w o s to ‘polon bo‘lib ketdi. X alq duv 
tarqaldi!.. — deydi bolalarning biri.
— N im adi? — so 'ray d i onam hovlidan.
Shu p a y td a d ev o rd an R o h at kelin o y in in g
jaran g lag an ovozi eshitiladi.
— 0 ‘rto q , voqeani eshitdingizm i? — ovozini 
p asay tirib sh iv irlay d i narvon u stid a tu rib , — 
u ru sh b o 'larm ish , oq poshsho farm on ch iq arip ti, 
erim hovliqib keldi ko‘chadan. — K a tta -k a tta b ir 
d asta d a v latlar u ru sh arm ish , — shiv irlay d i yana 
R ohat kelinoyi, — erim tu s h u n tird i ham m asini.
— Ilohim , u ru sh n in g yuzini bizdan te rs qil­
sin, — deydi onam m a’yus holda.
Qorong‘ida tu rtin g a n holda o tin bibi paydo 
bo‘ladi:
— O, y u rtn in g boshiga falo kat a g ‘darild i, e sh it­
dingizm i, Shahodatbonu?
— Ha, ha, esh itd ik , — javob b erad ilar oyim 
bilan R ohat kelinoyi b ir og ‘izdan.
O tin bibi ayvonga chiqib chiroq yoniga o‘tira d i. 
Doka ro ‘m olining b ir uchini boshiga sallachaday 
b ir o‘rab , orqaga tash lay d i. K o‘zlari o‘tk ir, o ‘zi 
dono, ziyrak, shaddod xo tin u.
— R asiy ju d a uzoq, k a tta m am lakat, — deydi 
kam pir ko‘zlarin i b ir yum ib ochib. — Boshi, poyoni 
yo‘q. Mana T u rk isto n krayni b irp a sta qam radi oldi. 
Inim a y ta d ik i, N ekalay p o sh sh o n in g q u d ra ti 
bam isoli b u rg u td ay zo‘r, a sk a rla ri ham g ‘ij-g ‘ij, 
chum oliday behisob, besanoq em ish. Lekin inim
aytadiki, girm on poshshosi nayrangchi, faran g
em ish. Ishqilib, dunyoda b ir k a tta m ah sh ar bo‘ladi- 
da, Shahodatbonu! Ishqilib biz m usu lm o n larn i 
xudoyim o‘zi asrasin , o‘zi panoh bo‘lsin boshi- 
mizga!
— M usulm onlar qo‘yday yuvosh, xudoning 
mo‘min bandasi, — deydi onam.
Devordan tu rib R ohat kelinoyi gapga arala- 
shadi:
— Q iyin-qiyin kam bag‘a lla rg a qiyin. N arx- 
navoni endi ko‘rasiz, osmonga sapchiydi.
188


B irpasg in a esh itg an , bilgan g ap larn i to ‘kib 
ko ‘n g illarin i bo‘sh atgan d an keyin otin bibi chiqib 
k etadi. R ohat kelinoyi narvondan tu sh ad i. T u rg ‘un 
boshliq o‘rto q larim ham uylarig a jo ‘naydi. Men 
uzoq xayolga cho‘m am an, bola fik rlarim uyqu 
b e rm ay d i. 
Onam 
o shni d am lag ach , 
buv im ni 
u y g ‘otadi.
— B uvi, b u v i, u ru s h b o sh lan d i, sizn in g
xabaringiz yo‘q, — deym an sirli tovush bilan asta 
shivirlab.
— A, nim ani san d iray d i bu o‘zi? Yomon nafas 
qilma! — deydi k am p ir q a ttiq seskanib.
Men yana tak ro rlay m an . Buvim ensasi qotib 
deydi:
— Uyqum bezovta bo ‘ld i, h a r xil tu s h la r 
ko ‘rdim . Olio taolo m usulm onlarga o ‘zi mehribon- 
chilik qilsin. N ekalay x o ‘p xalqni qisgan edi, jaza- 
si endi! — a riq labiga o‘tirib yuz-ko‘zini shap-shap 
yuva boshlaydi.
*
*
*
T u rk isto n boylari, yer egalari, m u shtum zo‘rla r 
ju d a sevinadilar. «Oq poshsho h a z ra tla ri u ru sh g a 
k irib d ilar, a lb a tta g ‘olibiyat bilan u stu n chiqur- 
miz» deb vaysaydilar. Toshkent xalqini, kam bag‘al 
m eh n atk ash larn i g u b e rn a to r va chor politsiyasi 
zulm bilan, q attiq lik bilan ushlab tu ra d i. Xalq 
bezovta.
— E h tiy o t boTish kerak, — astag in a shivirlab 
n a sih a t qiladi x alfa va sho g ird larg a bobom. — Shu 
k u n la ri palisa g ‘iz-g‘iz san g ‘ib qoldi, chaqim chi 
voqeanavislar urch ib ketd i, u larn in g m ing xil yo‘li 
bor, aldaydi-avraydi, so‘zga soladi, keyin sekin 
laqqa qoTga tu sh ira d i. Z inhor-zinhor tu rm u sh im iz 
og‘ir, boshim izda fa lo k a t ko ‘p, dardim iz zo‘r 
dem anglar. Bilam iz, turm u sh im iz nihoyatda ma- 
shaqqatli. B echoralar, qashshoqlar ko‘p, ammo 
dardi g'azabim iz ichim izda bo‘lsin. Sam ovarda, 
ko‘cha-ko‘yda jim o ‘tirin g la r, b iro rta ayg‘oqchini 
payqab qolsalaring, d arro v tu r a jo ‘nanglar.
189


X alfalar, sh o g ird lar kulishadi.
— E-e, ota, boshim izga kelganini ko‘ramiz- 
da, — deydi qari xalfa.
U yim izda qo‘sh n ilarn in g kirish-chiqishi ko‘pay- 
gan. Dadam ham isha dalada yurg an id an bizning uy 
x o tin larn in g y ig ‘ilish lari uchun eng qulay joy. 
U lar orasida gap-so‘z, m ish-m ish ko‘p bo‘ladi. 
0 ‘g ‘rilard a n , sayoqlardan, buzuqi e rlard an alvon- 
alvon m avzularda so‘z ochilib ketad i, lekin u ru sh
boshlanishi bilan bu xildagi g ap lar u n u tila d i. 
Onaboshi kam pir — otin bibi qarin d o sh larn ik id an , 
inisinikidan esh itg an , y ig ‘ib kelgan g ap larin i bir- 
b ir aytadi.
— E sh itin g la r, d a h sh a tli voqealar behisob, 
m am lakatlar ikkiga bo ‘ liny a p t i. H am m a joyda q a t­
tiq jan g boshlanib ketganm ish, ha! — og‘zini 
ko‘p irtirib gap irad i kam pir. — Og‘ir-o g ‘ir, xalqqa 
og‘ir. B u tu n m am lak atlar do‘stlik bilan, ittifo q lik
bilan yashasalar bo‘lmasmidi-ya?! Q urib k e tg u r 
poshsholar!.. H ar ik k i tom onda a sk ar chum olidan 
b a tta r g‘ij-g‘ij em ish. A yniqsa d en g izlard a kem alar 
nobud bo‘lib qirilayotganm ish. H a, ham m asi ro st, 
inim dan eshitdim . A yniqsa girm onning nayrangi 
k attam ish . X il-xil dev zam baraklar, xil-xil qurol- 
la r. Q o'yingchi, t a ’rifg a s ig ‘m aydi, sanog‘i qiyin.
Qo‘s h n ila r u ru s h h aq id a q a y ta -q a y ta ezib 
g a p lash ish ad i, ta g ‘in so ‘z T o sh k en tg a, tu r li 
voqealarga ko‘chadi.
— Ju v on m arg bo‘lg u r G ‘affo rin g iz topib keldi 
bu gap n i, — deydi R o h at kelin o y i o ‘sm a bilan
tu ta s h tirilg a n qoshlarini o‘yn atib , tizzasid agi kash- 
ta n i tik a-tik a. — U ch-to‘r t odam sam ovarda choy 
ichib, b itta s i sho‘rlik tu rm u sh n in g o g 'irlig id an has- 
r a t qilip ti. C hetroqda ko‘rin ish i bo‘sh-bayovgina, 
x unu kk in a, ko‘ziga oq tu sh g an , k alta soqol b ir kishi 
o ‘tirg a n ek an . U ju v o n m a rg vo q ean av is, so ‘z 
o ‘g ‘irla b y u ra d ig a n odam ek an , o‘zin i yol- 
g ‘ondakam uyquga solib, m u d rag an d ay o ‘tirg a n
ekan. B irdan irg ‘ib tu rib ketipti-yu: «Qani, yurin g, 
xo‘p h a sra tn i to ‘kdingiz, ig ‘voni ko‘tardingiz!» deb
190


do‘q bilan s u rg a p ti sho‘rlik kam bag‘alni. U og‘zini 
ochib, h a y ro n bo ‘lib qo tib q o lip ti. Soqoligacha 
titr a r m is h . A tro fd a g i o d am lar sek in-sek in tu m - 
ta ra q ay qocha boshlapti. «Bola-chaqam k o 'p , xato 
qilibm an, ta q sir, sartaro sh m an , jo 'ja b ird a y jonm iz, 
tav b a qild im , kechiring!» deb y ig ‘lam sirab yali- 
n arm ish, Go‘rs o ‘x ta ayg‘oqchi pisand qilm asm ish, 
n u q u l do ‘q q ila rm ish . K e k sa la r o ‘rta g a tu sh ib
y o lv o rish ip ti: «A ylansin bolam , g ‘arib g a ja b r 
qilm a, s h a fq a t q ilish kerak» d e y ish ip ti. S u rb et 
ay g ‘oqchi o‘lg u r kam bag‘al boyoqishning qo'lidan 
m ahkam ush lab : «Y urasan palisaga!» d erm ish . 
Sam ovarda b ir y ig it boshini yerga solib jim o‘tirg an
ekan, b ird an irg ‘ib o ‘rn id an tu rip ti-y u , ay g ‘oqchi- 
ga: «Beri keling, sizga gapim bor» deb, chetroqqa 
im la p ti, aldab nim a b alo larn i sh iv irla g a n bo‘p ti. 
Shu pay td a kam bag‘al derazadan o ‘zini tash lap ti, 
s h a r tta q o ch ip ti. V oqeanavis: «E-е, qan i bu
g u n o h k o r, qochirib y u b o rd in g lar, ablahlar!» deb 
odam larni so‘karm ish. O tasi h a r kun qop-qop mash- 
m ashalarni topib keladi. H ar kun b ir orqa supurgi- 
ni tayyorlab, bozorga chiqadi, un i sotib bo‘lguncha 
arav a-arav a oldi-qochdi esh itad i. Lekin narx-navo 
soatlab oshib tu rg an m ish.
— Ha, qiyin ahvolga qoldik, — deydi onam. — 
N arx-navo osmonga sapchipti. O dam larning yura- 
gida g ‘am -g‘ussan in g ayni toshgan vaq ti. A yg‘oq- 
ch ilar h a r joyga qulog‘ini suqadi-da.
— B oylar o ‘lg u rn in g pichog‘i moy ustid a. 
H am m asi q u tu rg a n , ham m asi o lifta, kekkaygan, 
firoq-dim og‘li, — deydi Uzun Sara quv ko‘zlarini 
k a tta ochib, u stid a keng yamoq ko ‘ylak, boshida 
k ir peshonabog*. — Q irilg u rla r d an g ‘illam a uylar, 
yigirm a tanob, o ‘ttiz tanob bog‘lar, qo‘sh-qo‘sh 
qo‘ra la r soladi. U rush boshlandi-yu, un, yog‘, oziq- 
ovqat bilan savdo qiladigan yangi-yangi boylar 
tu g 'ilip ti. Ishqilib, zamon buzildi, yaqinda ehtim ol 
ox ir zamon bo‘la r...
O tin bibi zam onning og‘irlig id an , zolim pod- 
sholardan sh ik oy at qiladi.
191


— U lam o-avliyolarning ham m asi puln in g quli 
bo‘lib kelgan. M ana ko‘rin g , Sebzorda k a tta b ir 
eshon bor, — so ‘zida davom etad i otin bibi, — o ‘zi 
avliyo odam, ko‘p m u rid lari bor, lekin x o tin quli. 
To‘r tt a xo tin i bor u zorm andaning, b iri b irid an
ko‘rklik. Eshon k a tta eshon oyim ni yaqinda qo‘yib 
yubordi-da, o‘n besh y ash ar popukday b ir qizni 
nikohlab oldi. N azr q ilin ip ti boyoqish.
— E-e, — deydi U zun Sara, — qadim gi avliyo- 
la r qolm agan sira, buzildi olam. -
Ibodat buvim hovlida g ‘iv irlab , a riq ch etlarin i 
tekislab, sup u rib , chinniday qiladi. U shunday ish- 
la rn i yaxshi biladi.
— Bas-bas! U lam o larg a til te g iz m a n g la r, 
g ‘iy b a t-ig ‘von in g foydasi yo ‘q. U lam o lar sha- 
ria tn in g quli. Zolim boylarning, qonxo‘r posh­
shoning jazosini bersin xudoyim . Ishqilib, ollo- 
ning b u y u rg an i bo‘ladi, — deydi buvim q a t’iy 
ohangda.
Qo‘sh n ila r b irp as jim bo ‘lishadi. Keyin Uzun 
S ara yana a sta so‘z boshlaydi:
— H asratim izd an chang chiqadi. T urm ush kun- 
d ankun qiyinlashib k ety ap ti. G ‘am ni y utib o‘tira- 
veram izm i, sirasin i aytam iz-da.
Endi gap ulanm aydi. Qo‘sh n ila r b irin -sirin ta r- 
qalishadi. N am ozgar yaqinlashgan. Oyim o ‘choq 
boshiga borib olov yoqadi, ozgina piyozdog‘ qilib, 
yovg‘on m oshxo‘rd ag a u rin a boshlaydi.
— Yana m oshxo‘rdam i? C hakkaga tegdi-ku! — 
deym an onam ga zarda bilan.
— Qandoq qilay, bugun palov qilsam b ir h a fta
qozon qaynam aydi. D adang o ‘lg u rn in g beparvoligi- 
dan kuyib ketam an, — deydi onam astag in a.
— Q arg‘am a, y u rsa tirik ch ilik n in g g ‘am ida 
y u rip ti, sening, m ening, bolalarning tash v ishid a 
y u rip ti, o‘ynab y u rg an i yo‘q. Qanoat qil, yaxshi 
xo tin suv kelsa sim irad i, tosh kelsa kem iradi, — 
deydi buvim onam ga o‘qrayib.
Men qovog‘im ni solganim cha ko‘chaga chiqib 
ketam an . B ir to ‘da b olalar c h u w o s k o ‘ta rib ,
192


«Керак-керак» o‘ynam oqda. Men ham o‘yinga 
qo‘shilib ketam an.
*
*
*
X alq hayajonda. B ozorlarda, ko‘cha-ko‘ylarda, 
tram v ay lard a — ham m a joyda gap. Podsho h a z ra t­
la ri okop qazish uchun m ardikorlikka T urk iston
oTkasidan, m usulm on y ig itla rid an olinsin, deb fa r­
mon chiqargan. G u b ern ato r janob oliylari T u rk is­
to n oTkasining b u tu n v ilo y atlarid ag i sh ah arlarg a, 
qishloqlarga, dalalarg a, ovullarga bu farm onni 
yetkazib x ab ar qilmoqda.
M ahallaning hokim i — ellikboshi. «Oq poshsho 
h a z ra tla rin in g oliy farm oni bu, bas, ito a t etm oq 
farz. Oq poshsho h a z ra tla ri buyuribdim i, beram iz 
m ardikor y ig itla rn i. M ahallaning eng dev, eng 
baq u v v at y ig itla rin i, y ig itla rn in g sarasin i o‘zimiz 
ajratam iz» , deb g u b ern ato rg a v a ’da berganm ish 
ham m a ellikboshilar. S hah ar fuqarosi asabiy va 
x afa. «B oylarning, sav d o g arlarn in g , m ushtum zo‘r- 
la rn in g arzan d alari a lb a tta x atd a yo‘q», deydi 
xalq.
B izning Govkush ham to ‘polon, jan jal. Biz 
bolalarning ham avvalgi sho‘xligim iz yo‘q.
«T aq sir, b o y la rn in g , s a v d o g a rla rn in g ham
o‘g ‘ilch alarin i b itin g ro ‘y x atn in g boshiga. H ar 
joyda u la r ilg ‘o r, qani ko‘raylik-chi bu gal!» deydi 
ham m a b ir og‘izdan.
Boshida yoz-u qish o lifta o ‘ralg an salla, egnida 
uzun ju ju n kam zuli, u stid a ham isha ko‘krak cho‘n- 
tak d agi kum ush so atning yo‘g ‘on zan jiri osigTiq 
m ahallam izning gerdaygan ellikboshisi tikanday 
ko‘zlarin i o‘q ra y tirib , qichqiradi:
— Xaloyiq, ta rq a l, jo ‘na ishingga. Hamma ish 
ollo n in g
iro d a si 
b ila n . 
B oylar, 
sav d o g a rla r 
obro‘yim iz, fax rim iz, ko‘r boT gur gum rohlar!
— Olloga s ig ‘in in g , ib o d at q ilin g , zeroki 
m ushk u llarin g iz oson boTg‘ay! — avraydi to ‘qlar- 
dan biri.
X alq g ‘am gin, g ‘azabkor, y u ra k la ri ezilgan
7 -4452 
193


holda tarq alad i. M ahallaning boylari, ellikboshi, 
imom, kazo-kazolari a sta sh iv irlash ad i, m aslahat 
qilishadi. U larn in g tili b ir, b ir yoqadan bosh 
ch iq arg an lar.
B ir oqshom, h a r vaqtdagiday, to 'sa td a n dadam 
daladan keladi.
— Q ozoqlar tin c h m i yoki u y e rd a ham
g ‘avg‘omi? — so‘ray d i onam v a chaqqonlik bilan 
dadam ga ko‘rp acha soladi, orqasiga yostiq qo‘yadi.
— E, nim asini so‘ray san , qiyom at, u r-su r... 
Dunyo b u zild i... Qalay, q a rin d o sh -u ru g ‘la r omon- 
mi? U larn in g ahvoli nechuk bo‘ldi ekan, deb 
shoshilinch yo‘lga tu sh d im . J u d a vahim a bo‘lib 
ketdi dalada.
— Q ilning u stid a tu rip ti ham m asi, — javob 
beradi onam xo‘rsinib.
Dadam tin m ay nosvoy chekadi, xom ush holda 
og‘ir su k u td a o 'tira d i.
— Xudoyim sa rtg a , q irg ‘izga, qozoqqa — jam i- 
iyki ulusga tin ch lik ato qilsin, zolim larga insof, 
ta v fiq bersin! — deydi buvim ko‘zlariga yosh 
olib. — R asiy degan m am lakat judayam olis emish, 
s a rt, qozoqning o ‘sp irin la ri, avji qirchillagan yigit- 
la r... sovuqda och-yalang‘och q irilib ketm asin
yana, k u lfatg a qoldik!
Onam sam ovar keltiradi.
— Hech ta sh v ish la n m a , q o rn im to ‘q, — 
nosvoyni tu flay d i dadam . — Choy bo‘lsa bas.
Men qo‘rqa-pisa astag in a gapiram an:
— A g ar T u rk iston fu q aro lari m ardikorlikka 
y ig it berm asa, u y u rtn i qonga g ‘a rq etam an, depti. 
To‘p-aslaha bilan qurollangan ask arim n i b ir tash- 
laym an-u k u lin i k o ‘kka so v u ra m an , d e p ti oq 
poshsho.
Dadam hayron bo Tib, yuzim ga b ir zum tik ilad i, 
keyin a sta deydi:
— U ru sh qursin-da. U ofat! Lekin N ekalay ayt- 
g anini qiladi, qo‘ym aydi. Y ig itlarn i olam an deydi- 
mi, alb atta oladi. K o‘pga kelgan q ism at bu, aslo 
iloj yo‘q... — Choyni k a tta -k a tta ho ‘playdi.
194


— T ur, o‘g ‘lim M usavoy, o tn i oxurga boylagin- 
da, om bordan ik k i bog‘ beda chiqarib sol.
0 ‘rn im d an sakrab tu ra m a n . O txonaga yugura- 
man.
*
*
*
M aktabim iz Ikkinchi O qm achitga ko ‘chgan, bu 
biznig Govkush m ahallaga yaqin, chiroyli, yangi 
m achit, qadim gi vaqf joy.
Domlamiz h a r kun yangi-yangi vahim ali xabar- 
la r k eltirad i.
— B olalar, chiroqlarim , — deydi domlam g ‘oyat 
x a fa holda. — D inim iz m uqaddas d in . Y olg‘iz 
O lloga va ra s u l A ’zam ga sid q id il b ilan ib o d a t qi- 
laylik, sig ‘inaylik. Y olg‘iz Olloga ishonam iz, ixlos 
b ilan d in im iz n i d ild a m ah k am tu ta m iz , yu rag i- 
m izdagi pok m u h ab b at bilan b irg a asraym iz. Barcha 
m u sh k u lo tlar oson boTsin. Qani, sh o g ird lar, Ollo­
ning nomi bilan, gulduros bilan boshlaylik darslami!
H am m am iz astoydil shavq bilan, diniy hislarga 
berilib, tom oqlar qaqraguncha, ovozlar bo‘g ‘ilgun- 
cha o ‘qiymiz.
M aktabdan g u zar aylanib qaytayotganda, Ba- 
landm achitda jan jal, suronga duch kelam iz.
— N im aga jan jal k o ‘ta ra sa n , deysiz. K o‘taram iz 
ja n ja ln i! K am b ag ‘a lla r, k o sib lar, q ash sh o q lar, 
g ‘a rib la r — b arch am iz «dod» deymiz! Nega 
to 'q la rn in g , k a tta to ‘ra la rn in g , boylarning olifta 
boyvachchalari, qoladi-yu, biz ketam iz azobga?! 
Yo‘q, bunday boTm aydi ish, u lar ham borsin, biz 
b ilan b irg a bo rsin, ana sh u n d a c h u rq etm ay 
ketaveram iz, ko‘pga kelgan to ‘y deb jo ‘naymiz. 
X o‘sh, nega olayasiz?! — qichqiradi g ‘azabdan 
tu ta q q a n b ir ja su r yig it.
— Bolam, insof qil, ch iro g ‘im , — ellikboshiga 
yalinadi b ir keksa. — K am bag‘almiz — mayli, 
nochorm iz — m ayli, lekin nega puld o rlarn in g
o‘g ‘ilch alari chetda qolyapti, qani ayt?
B irpas jim o‘ylanib tu ra d i-d a , ellikboshi keyin 
asabiy holda b o ‘g ‘ilib qichqiradi:
195


— P astk ash lar, h arom ilar, bezbetlar, tarqa- 
linglar! H ozir palisaga xabar qilam an, in larin g ga 
d af bo‘linglar!
— Osib yubor-e! — qichqiradi birov xalq ichi- 
dan. — Zulm dan o ‘ldik, z a rra in so f borm i sizlar- 
da?! Q atra vijdon bormi?!
— Dod! 0 ‘ldik N ekalaydan, zolim to ‘ra la r dasti- 
dan o‘ldik! — qichqiradi ayollar. U lar tu rm u sh d an
noliydilar, boylar va zolim am aldorlardan zor- 
lan adilar, q a rg 'ay d ila r.
Ellikboshi qo‘rslik -q o ‘pollik bilan x o tin la rn i 
jerk ib tash lay d i, ammo x o tin lar bo‘sh kelishm aydi:
— Bola bermaymiz!
— 0 ‘zing bor, go‘rs o ‘xta!
— K am bag'allarga shu yerdagi azob-u uqubat- 
la r ham y etad i. M ard ik o rlik k a boyv ach ch alar 
borsin!
— H a, ha, to ‘q lar borsin! — qichqiradi ayollar.
Ellikboshi qizarib, x o tin la rn i so‘kadi:
— Yo‘qolinglar, sh arm an d alar, uyda o‘tirin g lar!
Toshkentning to ‘r t dahasida, h a r m ahallada
shunday g ‘avg‘o. S h ahar olovda, xalqning g ‘azabi 
baland. 0 ‘rta Osiyoning b u tu n sh ah a rla ri, butu n
qishloqlari zilzilada. K a tta la rd a n e sh ita r edim 
ham m asini.
X alq ellikboshilar haqida tu rli-tu rli qo‘sh iq lar 
ham to ‘qigan. Mana esim da qolganlari:

Download 7,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish