O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

NAZORAT SAVOLLARI: 
1.
2 ta bir xil qog‘oz kubiklardan birini bir xil rangga bo‘yang, ikkinchisi turli 
rangdagi chiziqlar bilan qaysi biri ko‘proq maqsadga yaqinroq? 
2.
Maishiy mahsulotlar kompozitsiyasini yechimida ranglar qanday ro‘l 
o‘ynaydi? 
3.
Ishlab chiqarish xonalarida ranglar muhiti nimani anglatadi. 
4.
Ranglar qanday belgilari bilan xarakterlanadi? 
5.
Ranglar garmoniyasi nimani anglatadi? 
6.
Qanday holatlarda rang kontrastlaridan foydalaniladi? 
7.
Ranglar, mahsulotlar funksional vazifalarini ifoda etish zarur? 

---

72
3 – BOB. MATERIAL FAKTURASINI BELGILASH UCHUN 
TASVIRIY VOSITA 
3.1. Material fakturalarini aniqlash 
Sanoat mahsulotlarining aniq shaklda bo‘lishi uchun bajariladigan ishlarning 
qiziqarlisidan biri foydalanilgan materiallar fakturasidir. 
Faktura-bu turli material yuzasiga ishlov berish asosan pardozlash yoki yuza 
struktura o‘zgartirish, ya’ni badiiy bezak berishni uyg‘unlashtirishga ta’sir 
ko‘rsatadigan ishlarning jamlamasidir. 
Ko‘pincha sanoat mahsulotlari, predmetlari ko‘p miqiyosida ishlab 
chiqarishga mo‘ljallangan bo‘lsa, bir turdagi materialdan emas, bir necha 
materialdan tayyorlanadi. 
Materiallarning gigienik xususiyatlari ham kiyim shaklini bu materallardan 
har birining o‘z plastik xususiyatlari, dekorativligi, fizik-mexanik xususiyatlari va 
gigiyenik xususiyatlari bo‘lib, shaklning xarakteri va konstruktiv yechimi qanday 
hal etilishini ushbu xususiyatlar belgilab beradi. 
Masalan, xarir, shifon gazlamalar mayin, osiluvchan, drapirovkabop bo‘ladi, 
shuning uchun ulardan choklari minimal darajada kam, yumshoq ovalsimon shakl 
yaratilishi kerak, bunda drapirovkalar, burmalar, mayin taxlamalar, klyosh bichiq 
hisobiga shakl hosil qiladi: bemalol tashlanib turadigan (krepsatin tipidagi) 
gazlamalarning drapirovkabop ekanligi yetarli darajada hajmli, gavda bo‘ylab 
sirpanib osilib turadigan kiyim tikish imkonini berib, hosil qilishga ta’sir etadi. 
Masalan, havo o‘tkazishi va nam o‘tkazishi yomon materiallardan bo‘lgan 
kiyimlarni, kiyim tagidagi havo ventilyatsiya bo‘lib turishi uchun, gavdaga 
yopishmaydigan ochiq shaklli qilib tikish tavsiya etiladi. 
Faktura - bu material yuzasining tuzilishini xarakterlovchi xususiyat 
hisoblanadi. Faktura tabiiy (mo‘yna, teri, yog‘och, zamsha va boshqalar) va 
mexanik yo‘l bilan olingan hosila bo‘ladi. Materiallar silliq, g‘adir - budur, 
yaltiroq, xira, tukli va hokazo fakturali bo‘lishi mumkin. Hosila fakturaning 
xarakteri materialning qanday usulda olinganiga, yuzadagi qismlarning baland - 

---

73
pastligini va iplarning material zichligini belgilaydigan chalishish xarakteriga 
bogliq. Sath birligiga to‘g‘ri keladigan faktura elementlarining katta - kichikligi va 
miqdoriga qarab materiallarning yuzasi ifodaliligi jihatidan har xil bo‘ladi. 
Har bir fakturada badiiy obraz belgilari bo‘ladi. Faktura sovuqlik va iliqlik, 
yengillik va vazminlik va boshqa taassurotlar hosil qilishi mumkin. 
Faktura tanlashda mavsum kiyimning nimaga mo‘ljallanganligi, odamning 
jinsi, yoshi va gavda tuzilishi turi hisobiga olinishi kerak. Kechqurungi bashang 
kiyimlarga oliyjanob yaltillaydigan sidirg‘a materiallar ishlatiladi, lekin olachipor 
gazlamalar to‘g‘ri kelmaydi. 
Gazlamalarning faktura xususiyatlari umuman shaklni va uning qismlarini 
idrok qilishda ko‘z aldanishi paydo bo‘linishiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. 
Masalan, vazmin, xira, tukli fakturalar shaklni kattalashtirib ko‘rsatadi. 
Shaklning va umuman gavdaning idrok etilishida naqsh va gulning muhim 
ahamiyati bor. Shaklni naqsh va guldan ajratib bo‘lmaydi. Shaklda naqsh va gul 
bor ekan, demak naqsh va gul shaklning zarur komponenti, bir qismi bo‘lib turadi. 
Naqsh va gulning ham kostyum singari ko‘p asrli tarixi, xalqlarga, millatlarga 
mansubligi bor. 

---

74