|
2005
2006
2007
20CS
3 W
y illar
[ □ Bank kreditlari Ш Banklarning uzoq muddatli kreditlari '
kuchayishi, iqtisodiyot real sektorining h ar to m o n lam a q o'llab -
q u w atlanishiga ham da barqaror iqtisodiy o 'sish su r’atlarining
ta’minlanishiga zam in yaratmoqda.
Bank operatsiyalari aktiv va passiv operatsiyalardan iborat
b o 'lib , passiv o p e ra ts iy a la r pul m a b la g 'la rin i m a ’lu m b ir
yo'nalishga safarbar etishga qaratilgan. Banklar passiv operatsiyalar
orqali jam g'arm alar va vaqtinchalik bo'sh turgan m ablag'lam i ishlab
chiqarishga safarbar etib, foyda oladi. Aktiv operatsiyalar turli
xarakterdagi kreditlarni berish operatsiyalari bilan bog'liq b o 'lib ,
quyidagi elem entlari b o 'yicha turkum lanadi:
— muddatlari bo'yicha kreditlar qisqa, o 'rta va uzoq m uddatga
mo'ljallangan.
— kreditlar hajmi b o'yicha kichik, o 'rta, yirik m iqdorda h ar
bir mijozga individual va moliyaviy im koniyatlarini hisobga olgan
holda beriladi;
— ayrim turlari bo'yicha maxsus kafolatni talab etuvchi, garov
evaziga beruvchi kreditlar mavjud.
— kreditlarning turlari b o 'y ich a , ya’ni davlat, tijorat, xalqaro
va boshqa turlari bo'yicha berish.
— qarzni turlari bo'yicha yuridik va jism oniy shaxslarga berish.
V aqtinchalik foydalanish u ch u n , iste’mol uchu n, qarzlarni
to'lash uch u n , eksport va im port operatsiyalarini bajarish uchun
beriladigan kreditlar.
Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik korxonalari o'z faoliyatida turli banklar bilan m uom alada
bo'ladi. Bu jarayon oldingilaridan farqli ravishda anch a m urakkab
hisoblanadi, chunki aw algi jarayonlar, asosan, korxonalar orqali
bank o'z faoliyatini olib boiganligi bilan xarakterlanadi. Tadbirkorlik
faoliyati shakllanishi tufayli banklar xususiy m ulk egalari va kichik
korxonalar faoliyati bilan bog'liq operatsiyalarni bajarishga o 'z
m ablag'larini safarbar etib boradi.
Tadbirkorlarning banklar bilan bo'ladigan operatsiyalarida
ko'pgina erkinliklarberilganligi shunda nam oyon bo'ladiki, xususiy
tadbirkor o 'z jam g 'arm asin i O 'zbekistonning turli banklaridagi
o 'z hisob schyotida saqlash, kredit va kassa operatsiyalarini bajarish
huquqigaega. Banklar bilan tadbirkorlar o'rtasidagi m unosabatlarda
am al qilayotgan qonun va shartnom alarga asosan pul o'tkazish
yo 'li bilan hisob-kitoblar olib borish m um kin. Banklar tadbirkor
schyotida pul m ablag'lari, qim m atli q o g 'o zlar va boshqa m uhim
aham iyatga ega hujyatlarni saqlashni kafolatlab beradi. B anklar
tadbirkorlar va m ijozlar bilan bo 'ladigan operatsiyalarda pul egasi
to m o n id an topshiriq qog'ozi bankka kelib tushishi bilan 12-13
soat davom ida keyingi operatsiyalarni bajarishi zarur.
M ulk egalari hisobiga pul o 'tk azish shahard a 4 ish kunida,
viloyatda 5 ish kunida, respublika ichida 10 ish kunida bajarilishi
lozim. A garbu qonun shartlari buzilsa, mijozga yillik foiz m iqdorida
bankjarim a to'laydi. Bank mijozlaming arizasiga binoan ularga tegishli
o p e ra tsiy a la rn i b ajarad i. B an k lar ta d b irk o rla rn i R esp u b lik a
M ark aziy banki to m o n id a n k iritilg an o 'z g a rish la r, q o id a la r
ayniqsa, hiso blar b o 'y ich a naqd pulsiz tarzdagi o p eratsiyalar
b o 'y ic h a o'zgarishlardan xabardor qiladi. Bank m ijozga kechikib
o 'tk a z g a n o p eratsiy alari u c h u n , p u ln i n o to 'g 'r i jo 'n a tg a n lig i
u c h u n , ay b do r sifatid a, h a r b ir kun u c h u n o 'tk a z ila y o tg a n
sum m aning 3 foizi m iqdorida jarim a to'laydi. Bankning aybi bilan
hisob hujjatlari yo'qolsa, mijozga hujjatda ko'rsatilgan sum m aning
h ar bir kuni uch u n 3 foiz m iqdorida ja rim a to 'lan ad i.
T adbirkorlar bilan bank o 'rtasid a kredit berish b o 'y ich a o p e
ratsiyalar ikki tom on o'rtasida imzolangan shartnom a asosida amalga
oshiriladi. O perasiyalarni m uvaffaqiyatli bajarish u ch u n har bir
tad b irko r «Banklar va bank faoliyati to'g'risida«gi O 'zb ek isto n
Respublikasi qonunlarini chuqur o'rg an ib, unga rioya etishi lozim.
Bozor iqtisodiyotida tadbirkorlik korxonalarining hayoti va
iqtisodiy faoliyati valyuta operatsiyalari bilan bog'liqligi m a ’lum .
Tadbirkorlik korxonalari tashqi iqtisodiy faoliyatini amalga oshirish-
da h a m milliy valyuta, ham xorij valyutasida op eratsiyalarni
bajarishiga to 'g 'ri kelm oqda. Ayniqsa, tashqi savdo jarayonlari
bevosita valyuta operatsiyalari bilan bog'liq.
Valyuta operatsiyalari valyuta kursi bo'yicha ikki tom on valyutasi
nisbati solishtirilgan holda am alga oshiriladi. X alqaro m aydonda
AQSh dollari valyuta kotirovkasida baza sifatida qabul qilingan. Boshqa
m am lakatlar valyutasi, kurs b o 'y ich a, A QSh dollariga qiyoslab
boriladi. D ollar kursi abadiy bo'lm ay, u ham o ‘zgarib turadi. Bu
o'zgarish h a r kuni b o ‘lishi ham m um kin. Shuning uchun banklar
kursni bank faoliyat boshlash yoki yopilish vaqtidagi kurslar
bo'yicha hisob-kitob ishlari olib boradi. Valyuta kursining o'zgarib
borishi haqida harhafta m atbuotda jadval berib boriladi. Bu axborot
tadbirkorlaming iqtisodiy faoliyatida m uhim ahamiyatga ega. Valyuta
operatsiyalarida asosiy o ‘rinni kredit, qim m atli qog'ozlar, valyutani
foyda olish m aqsadida sotib olish va sotish kabilar egallaydi. Xo'jalik
yuritish ja ra y o n id a xususiy m ulk egalari valyuta h iso b -k ito b
schyotiga ega bo'lish huquqini olib, erkin tarzda valyutani sotib
olishlari h a m m um kin. T ad b irk o rlar h am , xorij firm alari va
tadbirkorlari bilan savdo qilishi uchun valyutani erkin sotib olish
huquqiga ega.
U m u m a n , b ozor iqtisodiyoti ja h o n d ag i rivojlangan m am -
lakatlarning m uom aladagi valyutalarini m am lakat ichki bozorida
h a ra k a tla n is h i u c h u n h u q u q iy im k o n iy a tla r y a ra tib b erad i.
T adbirkorlar valyuta bilan bog'liq faoliyatlaridan sam arali foyda
lanib, xorij valyutasiga yangi texnika va zam onaviy texnologiya
xarid qilib, ishlab chiqarish va xizm at ko’rsatish korxonalarida
xizm at sifatini oshirish, ishlab ch iq arish sohasida sifatli tovarlar
ishlab ch iq arib , uni sotishdan katta foyda olish im koniyatlariga
ega bo'ladilar.
6.3. Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarini soliqqa
tortish, ulardan olinadigan soliq turlari
va soliq imtiyozlari
M ulk shakllaridan q at’iy nazar, barcha korxonalar O 'zbekiston
R esp ub likasinin g «K orxonalar, b irlash m a va ta sh k ilo tlard an
olinadigan soliqlar to'g'risida«gi qonuniga m uvofiq, davlat va
m ahalliy byudjetlarga soliqlar to'laydilar.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
