Mavzu: Voyaga yetmagan o’smirlar xulq-atvorini shakllantirishning psixologik jihatlari

 
 
 

---

2.2. Voyaga yetmaganlar bilan ishlashda oila, mahalla, maktab 
hamkorligi masalalari. 
 
Har qanday mamlakat o`z kelajagini bolalar, voyaga yetmagan 
yoshlartimsolida, aniqrog`i, ularni jismoniy va ma‘naviy jihatdan barkamol qilib 
voyaga yetkazishda ko`rinishi, tabiiydir.
 
Voyaga yetmaganlar esa bog`cha 
yoshidan to 18 yoshgacha bo`lgan bolalardir. YA‘ni ular hali rasman fuqarolik 
huquqiga ega emaslar. Ularning huquqbuzarliklari esa shartli tushuncha. SHu 
sababli bolalarning huquq va burchlari, axloq-odobiga javobgarlikning barcha 
mas‘uliyati kattalar, oila, davlat va nodavlat, jamoat tashkilotlari zimmasiga 
tushadi. Hozirgi paytda O`zbekiston aholisining salmoqli qismini voyaga 
yetmagan bolalar va o`smirlar tashkil etadi. Agar kattalarning qarovsizligi -tufayli 
bu bolalarning o`ndan bir qismi turli darajadagi jinoyatlarga qo`l ursa, 
jinoyatchilik bir, o`n, yuzga emas, minglab miqdorlarga oshib ketadi. Demak, 
tabiiyki, hukumatimiz siyosatining ustuvor yo`nalishlaridan biri bo`lgan barkamol 
avlod tarbiyasiga qayg`urish, ularning huquqlarini himoya qilish va ro`yobga 
chiqarish har bir jamiyat, oila, qolaversa, har bir fuqaroning muqaddas burchi, 
insoniylik mas‘uliyatidir. Busiz kelajak haqida so`z ham bo`lishi mumkik emas. 
Mamlakatimizda voyaga yetmagan yoshlar muammosiga u yoki bu 
darajada aloqador bo`lmagan birorta tashkilot yoki shaxsning o`zi yo`q. Biroq bu 
tashkilotlar va shaxslarning voyaga yetmaganlarni 
barkamol 
avlod 
etib 
tarbiyalashda o`z o`rni, ahamiyati, o`ziga xos ta‘siri bor. Aytaylik, birorta 
bekorchi, huquqbuzar yoki diniy aqidaparast o`z manfaatlari yo`lida voyaga 
yetmagan yoshlar xizmatidan
, 
foydalansa, hatto jinoyatga undasa, bu ham ularga 
ta‘sirning bir, qo`rinishi, afsuski, salbiy namoyon bo`lishidir?! 
Bizning 
fikrimizcha, 
voyaga 
yetmaganlar 
qarovsizligi 
va 
huquqbuzarliklarining oldini olishning eng samarali yo`li mahalla, oila va 
maktabning mustaqkam hamkorligini ta‘minlashdan iboratdir. Oila-mahalla-
maktab kontseptsiyasi xalqasi esa bu hamkorlikni yanada kuchaytirishga 
qaratilishi lozim. Bu xalqada biror zanjirni uzish, shubhasiz, bola tarbiyasidagi 

---

nuqsonlarga olib keladi. Masalan, bolaga oilada e‘tibor berishsa-yu, mahalla 
beparvo bo`lsa, u ko`cha-ko`yda noma‘qul hatti-harakatlarni sodir etishi mumkin. 
CHunki u o`z bezoriliklaridan oilasidagilar xabar topmasligini juda yaxshi biladi. 
YOki bola maktabga boraman deb uydan, chiqib ketsa-yu, ko`chada daydib yursa, 
maktab jamoasi bu haqda uning oilasiga xabar bermasa, bu ham bolaning keyingi 
harakatlarida o`z ta‘sirini ko`rsatmay qolmaydi. Odatda, oilada yaxshi tarbiya 
olgan bola mahallada ham, maktabda ham o`zini ibratli tutadi. Biroq ba‘zan oilada 
o`zini yaxshi tutib, mahalla va maktabda bezorilik qilib yuradigan bolalar ham 
paydo bo`ladiki, bu tarbiyada oila - mahalla - maktab kontseptsiyasida birlik 
yo`qligidan darak beradi. Davlat va jamiyat tarbiyasi esa bog`cha va maktablar, 
«Mehribonlik» uylari, huquq va targ`ibot organlarining voyaga yetmaganlar bilan 
ishlash bo`limlari faoliyati misolida namoyon bo`ladi. 
O`zbekiston «Mahalla» jamg`armasi respublika boshqaruvi har yili 
Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar bo`limlaridan 
voyaga yetmaganlarning qarovsizligi hamda huquqbuzarliklarining oldini olish 
bo`yicha bajarilgan tadbirlar yuzasidan axborotlar olib turadi. Bolalar sporti 
rivojlantirilib, muhtoj oilalarga moddiy yordam, ularni ma‘naviy qo`llab-
quvvatlash tadbirlari o`tkazilmoqda. Aholi o`rtasida yuzlab suhbatlar olib 
borilmoqda. Ayni paytda bu axborotlarda kamchiliklardan ko`z yumish, ularni 
umumlashtirib va ko`p vaqt oiladagilar ko`z oldida xulosalarga kelish, zaruriy 
tavsiyalar berishning yo`qligini ham qayd etish lozim. Bu kamchiliklarga 
barham berish uchun, avvalo, sabablarini aniqlash va ularni bartaraf etish
yo`llarini aniq belgilab olish zarur.
Bizningcha, mahallalar boshqaruvida voyaga yetmaganlar bilan ishlash 
rejalarini davr talabidan kelib chiqqan holda ishlab chiqish, oila – mahalla – 
maktab kontseptsiyasining samaradorligini oshirishda quyidagi takliflardan 
foydalanish lozim: