O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot instituti

 
Hamshiralik aralashuvini rejalashtirish va uni amalga oshirish: 
1.
Nafas faoliyati buzilganda
: elektoatsos yordamida og‘izhalqumdan shilliqni tortib 
olish, og‘izdan qusish massalarini olish, protezlarni olish, til orqaga ketgan bo‘lsa, 
uni tortish. Zarurat bo‘lsa, kislorod ingalyatori yoki Bobrov apparati orqali 
kislorod yuboriladi.
2.
Arterial bosimning oshishi yoki pasayishida
- arterial bosimni doimiy kuzatish va 
standart usulda ikkala qo‘lda o‘lchanadi. Bemorlarga dori vositalarini vrach 
ko‘rsatmasi bilan beriladi va tuzni chegaralash bo‘yicha bemorga tushuntirish 
ishlari olib boriladi. 
3.
Tutqanoq xurujlarida
vrach kelgancha, travmatizatsiyani oldini olish uchun 
bemorni ushlab turish va tilning orqaga ketmaslik chorasini ko‘rishi kerak. Vrach 
ko‘rsatmasiga binoan tutqanoqqa qarshi preparatlarni berish, ularning nojo‘ya 
ta‘sirini aniqlash va tutqanoqlar xaraterini hamda necha marta qaytalanishini 
belgilab boorish kerak. 
4.
Falajlangan muchalarda og’riq bo’lganda
yoki bosh og‘riqda bemorga 
analgetiklar yuborish. 
5.
Ko’ngil aynish va qusishda 
bemor boshini yona qilish, qusish qoldiqlarini 
og‘izdan tozalash, og‘iz oldiga lotok qo‘yish, og‘izni illiq suv bilan chayish va 
serukal yuborish. 
6.
Harakat 
faoliyatining 
buzilishida 
bemorni 
birovning 
yordamo 
bilan 
harakatlanishiga majburlash, chunki ular o‘zlarining gavda holatini mustaqil 
o‘zgartira olmaydilar. Shuning uchun hamshira bemor vaziyatini kuzatish rejasini 
tuzadi va bemor holatini har 2 soatda, yotoq yaralar paydo bo‘lishini oldini olish 
maqsadida o‘zgartirib turadi. Kechki muddatlarda, oyoqlardagi kuchsizlik tufayli 
hassa tayoq, nogironlar aravachasi ishlatiladi va bemorlarga ham uni qanday 
ishlatish o‘rgatiladi. Sekin-asta bemorni zinapoyadan mustaqil chiqish yoki uyda 
mustaqil yurishga o‘rgatiladi. 
7.
Insult rivojlanganda, qo‘l va oyoqlarda 
mushak tonusi
o‘zgaradi, qo‘llarda tonus 
bukuvchi mushaklarda baland bo‘lsa, oyoqlarda yozuvchi mushaklarda tonus 
baland bo‘ladi. Agar o‘z vaqtida spastik muchalarda harakat boshlanmasa, 
kontrakturalar rivojlanishi mumkin va Vernike-Manna holatini shakllanishiga olib 
keladi. Mushak tonusini pasaytirish maqsadida, vrach ko‘rsatmasiga binoan, 
bemorlarga baklosan, sirdalud beriladi. Muchalarga to‘g‘ri holat berishni isultdan 
bo‘lgandan 2-3-kundan keyin boshlanadi, 2 vaziyatda: orqasi bilan va sog‘lom 
tomonga yotqizish orqali (1,5-2 soat davomida). 

---

181 
8.
Hamshira bemorda sezgi buzilishi, asosan og‘riq va harorat sezgisining 
pasayganligini hech qachon unutmasligi kerak. Bunda ovqat harorati, issiq 
muolajalarni o‘tkazishda, ularning haroratini albatta tekshirib turish kerak, 
kuyishlarni oldini olish maqsadida. Sezgi buzilishi tufayli yotoq yaralarning 
paydo bo‘lishini sezmay qolish mumkin. Og‘riq sezgisi oshganda, asosan 
falajlangan 
muchada, 
bemorni 
optimal 
vaziyatga 
yotqizish 
va 
og‘riqsizlantiruvchilar yoki yallig‘lanishga qarshi vositalar berish kerak. Og‘riqli 
bo‘g‘im immobilizatsiyani talab qiladi, shuning uchun falajlangan qo‘lga 
bog‘lag‘ichlar, manjetlar taqiladi. 
9.
Yotoq yaralar
tananing bo‘rtib chiqqan sohalarida, dumg‘aza, dum qismi, 
kuraklar, tovon, to‘piqlar va h.larda yuzaga keladi. Yotoq yaralar bemorga bir 
talay muammolarni keltirib chiqaradi, bular: og‘riq, spastiklikning oshishi, 
tiklanish davrining sekinlashuvi hamda statsionarda qolish muddatini cho‘zadi va 
qo‘shimcha davo muolajalari va xarajatni talab qiladi. Yotoq yaralarni 
profilaktikasining eng yaxshi usuli bu yaxshi parvarishdir. Hamshira tomonidan 
yotoq yaralarga qarshi muolajalar olib boorish, uni maxsus o‘qitgandan keyin olib 
boriladi. 
 
Yotoq yaralarni profilaktikasi
quyidagilarga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak: 

Suyak to‘qimasiga bosimni kamaytirish; 

Bemor holatini o‘zgartirganda, uning to‘qimasining ishqalanishini oldini 
olish kerak yoki uning to‘shagini tartibga solib turish kerak 

Suyak ustidagi terini doim nazorat qilib turish kerak 

Terining tozaligini va namligini me‘yorida saqlab turish (teri toza va 
haddan tashqari quruq yoki haddan tashqari ho‘l bo‘lmasligi kerak). 

Bemorga adekvat ovqat va suyuqlik miqdorini ta‘minlash 

Bemorga vaziyatini o‘zgartirish paytida o‘ziga yordam berish usullarini 
o‘rgatish 

Bemor yaqinlarini bu usullarga o‘rgatish. 
Bemorni funksional krovatga, yotoqqa qarshi matrasga yotqiziladi. Xavfli sohalarga bolinchalar 
qo‘yiladi. Tana vaziyatini har 2 soatga o‘zgartirib turish kerak. Xavfli sohalarni kremlar bilan 
massaj va suyuq sovun bilan yuvib turiladi. Yuvgandan so‘ng terini yaxshilab quritish kerak. 
Yotoq yaralar paydo bo‘lgan bo‘lsa, jarohatni perikis vodorodning 3%li eritmasi bilan 
yuviladi. Agar nekroz sohalari paydo bo‘lsa, jarrohlik yo‘li bilan nekroz sohalari olib 
tashlanib, antibiotiklar bilan jarohat yuviladi va maz qo‘yib jarohat yotoq yaralarga 
qarshi leykoplastir bilan yopiladi. Quyidagi mazlardan foydalaniladi: 5% li bioptin, 
aktovegin, salkoseril, levosin. 
10. 
Pnevmoniyani oldini olish uchun
insultning birinchi sutkalaridan boshlab, bemor tana vaziyatini 
har 2 soatga o‘zgartirib turish kerak, ko‘krak qafasini percussion massaj qilinadi, kuniga bir necha 
marta hafas gimnastikasi: shar, pezinali o‘yinchoqlar shishirish, bir tomoni suvga solingan naychaga 
puflash kabilar bemor tomonidan bajariladi. Havoning harorati 18-22 gradus bo‘lishi kerak, davriy 
ravishda xona havosini almashtirib turish va xonani namli tozalash kerak. Pnevmoniya 
rivojlanayotganligiga shubha bo‘lsa, antibiotiklar boshlaniladi. Kasallikning birinchi kunidan har 6 
soatda tana harorati o‘lchab turiladi, harorat ko‘tarilsa, uni pasaytiruvchi vositalar qilinadi. 
11. 
Siyish va defekatsiya aktining buzilishi
og‘ir insultlarda doim uchraydi. Ko‘pincha siydikni tuta 
olmaslik kuzatiladi, bu esa yotoq yaralar rivojlanishiga va bemorni psixologik holatining 
yomonlashuviga olib keladi. Parvarishning muhim tomonlaridan biri sutkalik siydik miqdorini, siyish 
va defekatsiya chastotasi va mavjud bo‘lgan siydik kateterini nazorat qilishdir. Bemor to‘shagiga 
kleyonka qo‘yiladi yoki pampers kiydiriladi. Doimiy kateterda uroinfeksiya rivojlanish xavfi yuqori 
bo‘ladi, uni oldini olish uchun siydik pufagini har 4-6 soatda furatsilinning 1:5000 eritmasi bilan 
yuvib turiladi. Siyish aktini regulyatsiya qilish uchun bemorni urinar o‘rgatish yaxshi effekt beradi, 

---

182 
ya‘ni qat‘iy soat bo‘yicha siyishni mashq qilish, bunda sudno bemor to‘shagiga yaqin joyda turishi 
kerak. 
Qabziyatda diyetaga rioya qilish, zarurat bo‘lsa tozalovchi klizmalarni qilish kerak. 
12.
Tromboemboliyani profilaktikasi uchun bemorni barvaqt faollashtirish kerak, oyoqlarini 
ko‘tarib qo‘yish kerak, compression paypoqlar, boldirni elastic bintlar bilan bog‘lash, antikoagulyant 
yoki antiagregant bositalar qilinish chora-tadbirlari amlga oshiriladi. 
13.
Nutqdagi buzilishlar tufayli bemor gapini tushuntirishga qiynaladi, shuning uchun 
piktogrammalardan yoki so‘zlar yozilgan kartochkalardan foydalaniladi. 
14.
O‘z-o‘ziga xizmat qila olmasligi bemor tomonidan og‘ir qabul qilinadi, shuning uchun hamma 
usullar sekinlik bilan hamshira va bemor yaqinlari tomonidan amalga oshiriladi. Kasallikning 
dastlabki kunlarida hamshira bemorni kuniga 2-3 marta yuvintiradi, sochini taraydi, zarurat bo‘lsa, 
tirnog‘ini oladi. Bemor terisi va shilliq qavatlarining tozaligini nazorat qiladi. 
15.
Eshituv, ko‘ruv va boshqa bosh miya nervlari funksiyasining buzilishi bemor uchun qo‘shimcha 
muammolarni keltirib chiqaradi, shuning uchun hamshira bemorni atrof-muhitga moslashishiga 
yordam berishi kerak. Bemor yaqinlariga ham bu holat tushuntiriladi. 
16.
Bemorning psixik muammolariga hamshira tushunuvchanlik va sabr-toqat bilan yondashishi 
kerak. Xotirasini tiklash uchun bemorlarga ko‘proq kitob o‘qib berib, o‘qiganini bemorga qayta aytib 
berish so‘raladi, turli xil oddiy masalalarni yechish so‘raladi. Agar depressiya rivojlansa, shifokorni 
chaqirib, antidepressantlar tavsiyasi so‘raladi. 
17.
Agarbemoruysharoitidaqarovchisibo‘lmasa, 
hamshiraungaxonani, 
uningjixozlarinibemoruchunqandayqulayjoylashtirishinitushuntirishikerak. 
Ba‘zibemorlarinsultdankeyino‘ziningavvalgikasbiyfaoliyatigaqaytishadi, 
shuninguchunmehnatterapevtibemorningavvalgikasbiybilimlarinitiklashbilanshug‘ullanishikerak.