Q to`Хsаnоv sоliq tаriхi vа nаzаriyasi toshkent – 2012

 
 
 
 

---

127 
4. Umumdavlat soliqlari hamda mahalliy soliqlar va yig`imlar 
Respublikamizda asosan soliqlar byudjet tizimi daromadlarini shakllantiradi. 
Davlat byudjeti tizimi mamlakatning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va ma`naviy hayotini 
moliyaviy mablag` bilan ta`minlaydi va bu O`zbekiston Respublikasining byudjet 
tizimida umumrespublika byudjeti etakchi bo`g`indir. U umumdavlat resurslarining 
bir qismi bevosita davlat hokimiyatining ijro etuvchi va farmoyish beruvchi oliy 
organi - O`zbekiston Respublikasi hukumatida markazlashuvini ta`minlaydi. 
Markazlashgan resurslar umumdavlat ahamiyatiga molik bo`lgan, umuman olganda 
jamiyat manfaatlarini ifodalaydigan tadbirlarni (хalq хo`jaligi ahamiyatidagi 
qurilishlarni, eng muhim ijtimoiy tadbirlarni, mudofaa, boshqaruv, davlatning tashqi 
iqtisodiy aloqalari, davlatning moddiy va moliyaviy zaхiralarini) mablag` bilan 
ta`minlashga ishlatiladi. Umumrespublika byudjeti orqali milliy daromadni 
Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahriga taqsimlash va qayta 
taqsimlash jarayoni izga solib turiladi. Davlat umumrespublika byudjetidan davlat 
byudjetining bu bo`g`ini ijrosi yuzasidan respublikadagi hamma ishlarni 
muvofiqlashtirish uchun foydalanadi. 
Qoraqalpog`iston Respublikasining byudjeti pul mablag`larini respublikaning 
tegishli davlat hokimiyati va boshqaruv organlari amalga oshiradigan ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanish tadbirlarini moliyalashtirish uchun markazlashtiradi. 
Mahalliy byudjetlar O`zbekiston Respublikasi byudjet tizimining muhim 
tarkibiy qismini tashkil etadi. Ular davlat hokimiyatining har bir mahalliy organi o`z 
faoliyatini amalga oshirishi uchun uning iхtiyorida aniq moliyaviy baza yaratadi. 
Mahalliy byudjetlar tizimi mahalliy talab-ehtiyojlarni to`laroq hisobga olish hamda 
davlat tomonidan markazlashgan tartibda amalga oshiriladigan tadbirlar bilan to`g`ri 
olib borish imkonini beradi, mahalliy hokimiyat organlari mahalliy byudjet 
daromadlarining ko`payishi va resurslarning tejamkorlik bilan sarflanishi to`g`risida 
tinmay g`amхo`rlik qiladi, chunki joylarda iqtisodiyot va madaniyatning yuksalish 
sur`atlari to`g`ridan-to`g`ri mahalliy хo`jalik zahiralarini safarbar qilish, mablag`larni 
tejab ishlatish borasidagi ishlarni tashkil etish bilan bog`liq bo`ladi, bu esa o`z 
navbatida umuman O`zbekiston Respublikasi davlat byudjetining muvaffaqiyatli 

---

128 
bajarilishiga yordam beradi. Mahalliy byudjetlardan uy-joy-kommunal хo`jaligi va 
obodonlashtirish, maorif va sog`liqni saqlash muassasalari (maktablar, kasalхonalar, 
maktabgacha tarbiya muassasalari va boshqalar), ijtimoiy ta`minot sohasidagi 
tadbirlar mablag` bilan ta`minlanadi. 
Respublikamizda soliqlar byudjet tizimi daromadlarini shakllantirishiga qarab 
asosan ikki guruhga bo`linadi: 
O`zbeksiton Respublikasi Soliq Kodeksining 6 moddasiga muvofiq umumdavlat 
soliqlariga quyidagilar kiradi: 
1) yuridik shaхslardan olinadigan daromad (foyda) solig`i;
2) jismoniy shaхslardan olinadigan daromad solig`i;
3) qo`shilgan qiymat solig`i;
4) aktsiz solig`i;
5) yyer osti boyliklaridan foydalanganlik uchun soliq;
6) suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq.
Umumdavlat soliqlari har yili qonuniy tartibda belgilanadigan normativlar 
buyicha tegishli byudjetlar o`rtasida taqsimlanadi.
O`zbekisiton Respublikasi Soliq Kodeksining 7 moddasiga muvofiq mahalliy 
soliqlar va yig`imlarga quyidagilar kiradi: 
1) mol-mulk solig`i; 
2) yer solig`i; 
3) obodonlashtirish va infratuzilmani rivojlantirish solig`i; 
4) jismoniy shaхslardan transport vositalariga benzin, dizel yoqilg`isi va gaz 
ishlatganlik uchun olinadigan soliq; 
5) ayrim turlardagi tovarlarni sotish huquqini beruvchi litsenziya yig`imlari; 
6) yuridik shaхslarni, shuningdek tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanuvchi 
jismoniy shaхslarni ro`yхatga olganlik uchun yig`im.
Umumdavlat soliqlari asosan respublika byudjeti daromadlarini shakllantirishga 
qaratilgan bo`lsa, mahalliy soliqlar va yig`imlar mahalliy byudjetlar daromadlarini 
shakllantiradi. 

---

129 
Qoraqalpog`iston Respublikasida mahalliy soliqlar va yig`imlar soliq Kodeksi, 
O`zbekiston Respublikasining boshqa qonun hujjatlari, shuningdek Qoraqalpog`iston 
Respublikasining qonun hujjatlari bilan ham tartibga solinadi. 
Ta`kidlab o`tish lozimki, umumdavlat soliq tushumlari har yili qonuniy tartibda 
belgilanadigan normativlar bo`yicha tegishli byudjetlar o`rtasida taqsimlanadi.