A ashirov, sh. Atadjanov

' Тишков B.A. О феномене этничности / / ЭО. 1997. № 3. С.6.
2 
Скворцов Н.Г. Проблема этничности в социальной антропологии.
СПб.. 1997. С.61.
' Коморофф Дж. Национальность, этничность, современность:
политика самосознания в конце XX века //Э тничность и власть в
полиэтнических государствах. — М .,1994. — С.34.

---

mashhur namoyandalari qatoriga K. Girs, R, Gambino, U. Kon- 
noro, Yu.V. Bromley, E. Stuard, P. Van den Berg kabi m ashhur 
tadqiqotchilarni kiritish mumkin. Bu yo‘nalish tarafdorlarining 
ta’kidlashlaricha, etnos yoki etniklik tabiatda yoki jam iyatda 
obyektiv asosga ega bo‘lgan aniq fenomendir. Sovetlar davrida 
yaratilgan etnos nazariyasining asosiy manbai va tarkibiy qismi- 
ga 1913-yilda I. Stalin tomonidan millatga berilgan (etnik kontekst- 
da talqin qilingan —A.A.) ta ’rif asos bo‘lgan. Bunga ko‘ra «millat 
kishilarning tarixiy tarkib topgan guruhi b o lib , u m adaniyatlar 
umumiyligi asosida narnoyon boladigan um um iy til, hudud, 
iqtisodiy hayot va ruhiy janilanm a asosida paydo boladi». Lekin, 
etnos nazariyasi nomi bilan m ashhur b o ig an konsepsiya yaxlit 
bir butun tizimli qarash tarzida ilk m arotaba XX asr 20-yillarida, 
aniqrogl, 1923-yilda Xitoyning Shanxay viloyatida yashagan rus 
emigranti S.M. Shirokogorov tom onidan bildirilgan. Aynan u 
fanga «etnos» tushunchasini olib kirgan tadqiqotchidir.
Keymchalik I. Stalin va S. Shirokogorov tom onidan etnos 
(millat)ga berilgan ta’rif P. Kushner, S. Tokarev, N. Cheboksarov, 
V. Kozlov tadqiqotlarida m a’lum m a’noda takomillashtirilgan. 
Darhaqiqat, yuqorida nomlari zikr etilgan olimlarni m a’lum 
darajada sobiq sovetlar davridagi «etnos nazariyasi»ning ham - 
muallifiari deb hisoblash mumkin. Lekin, bu nazariya taraq- 
qiyotida Yu. Bromley xizmatlari alohida ahamiyatga molik. U 
tom onidan o ‘tgan asrning 80-yillarida etnos nazariyasi yanada 
takomillashtirilgan va materialistik fundamentdagi yaxlit bir tizimli 
konsepsiya darajasidagi nazariya ko‘rinishiga ega boigan. Qolaversa, 
etnosnj o'rganishga oid nazariy masalalar, jum ladan, etnik birlik 
tushunchasi, etnik birlikning davrlarga bolinishi, etnik alomatlar 
va boshqa masalalar borasida qator yangi qarashlar bildirilgan.
0 ‘z navbatida, ta ’kidlash kerakki, etnos nazariyasi doirasida 
sovet davri olimlari ayrim masalalarda um um iy bir fikrga kelgan 
b o lsalar ham, qator m uam m olar yechilmay qolgan. M arkaz 
olimlari etnos nazariyasi xususida, ko‘pincha, um um iy fikr- 
mulohazalar bildirib, Rossiya imperiyasi tarkibidagi millatlar, 
elatlarga xos etnogenetik xususiyatlarga yetarli darajada ahamiyat 
bermaganlar. «Etnos» nazariyasi keyinchalik g‘arblik va rossiyalik
90

---

avrim tadqiqotchilar tom onidan jiddiy tanqid ostiga olingan. 
Jum ladan, konstruktivizm tarafdorlaridan biri antropolog V.A. 
Tishkov etnos nazariyagining asosiy taqrizchilaridan biri sifatida 
etnos bilan b o g iiq nazariy-metodologik qarashlarni noan’anaviy 
usulda tahlil qilish asosida keskin tanqid qilgan. Nazariyotchi olim 
tarixiy-ijtimoiy voqyelikni insoniyat tasavvuri natijasi sifatida 
tahlil etib, etnosni tarixchilar, sotsiologlar, etnograflar, ommaviy 
axborot vositalari vakillari tom onidan yaratilgan sun’iy ijtimoiy 
tuzilm a deb hisoblagan. Uning fikricha, aslida ushbu «aqliy 
tuzilma» o‘rnida jamiyat va madaniyatda obyektiv mavjud ham da 
o ‘zaro farqli ko‘rinishlardan iborat b o ig a n o ‘z-o ‘zini boshqam v 
koniinum i va strukturaviylikka harakat qiluvchi mozaik, lekiti 
o'ziga xos madaniy xilma-xillilik mavjud. Muallif etnos nazariyasini 
«reviziya» (taftish) qilish asosida m antiqqa zid xulosalarni ham 
bavon qiladi. Jum ladan, olimning fikricha, millat tasaw urdagi 
tuzilm a b o iib , jamoaviy harakatlarga asos b o iad i va q at’iy voqe- 
likka aylanadi.
Konstruktivistlar, odatda, o ‘zlarining nazariy-m etodologik 
qarashlaridan tashqarida b o ig an yoki ularga qaram a-qarshi 
m ulohazalar bildirgan har qanday