62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

KENT
İstanbul’un Yakın Dönem Planlama 
Tarihinde Bölgesel Planlar, 
Kurumlar ve Düzenlemelerin Rolü
Özlem Altınkaya Genel
stanbul’da XXI. yüzyıl başından itibaren ivmesi 
artarak gerçekleşen kentleşmenin neden oldu-
ğu problemleri açıklamakta metropoliten ölçek 
yetersiz kalmaktadır. İstanbul ve çevresinde inşa 
edilen üçüncü köprü, Kuzey Marmara Otoyolu, 
üçüncü havalimanı, Kanal İstanbul Projesi, Mar-
maray Projesi, Osman Gazi Köprüsü ve İstan-
bul-Ankara Hızlı Tren Projesi gibi mega-ölçekli 
altyapı projeleri bu yetersizliği daha da görünür 
kılmaktadır. Metropoliten perspektiften sınırsız-
mış gibi algılanan İstanbul’un kentleşmesi bölge-
sel ölçekten bakıldığında farklı bir boyut kazan-
maktadır. İdari alan bakımından İstanbul Türki-
ye’nin en küçük illerinden biridir ve dahası Mar-
mara ve Karadeniz gibi kuzey ve güney yönünde 
büyümesini engelleyen iki su kütlesi tarafından 
sınırlandırılmıştır. Bu coğrafi eşikler İstanbul’da 
muazzam bir kentleşme baskısına yol açmaktadır.
Marmara Bölgesi bugün yaklaşık 23 milyon-
luk bir nüfusa sahiptir ve Türkiye nüfusunun 
%28’ini oluşturmaktadır. İstanbul’un metropoli-
tan alanının sanayisizleşme süreçleri bölge çapın-
da bir sanayi desantralizasyonunu tetiklemiştir ve 
dahası endüstriyel, tarımsal arazi kullanımlarının 
ve kentsel saçaklanmanın bölgenin ormanları, 
çayırları, bağları, zeytinlikleri ve sulak alanları 
arasına dağıldığı parçalanmış bir peyzaj yaratmış-
tır. İstanbul’un güncel kentleşme dinamiklerini 
anlayabilmek için idari sınırlarının ötesine baka-
bilmek ve Marmara Bölgesi ölçeğinde kentsel 
dönüşümü takip edebilmek gerekir. Bu konuda 
bir adım atabilmek amacı ile bu yazıda İstan-
bul’un planlama tarihinde etkisi olan bölgesel 
planlar ve kanun değişiklikleri tartışılacak ve 
İstanbul’un kentsel gelişiminin geldiği nokta bu 
girişimler ışığında değerlendirilecektir.