O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asr boshlarigacha)

Yer egaligi
Savdo va pul
muomalasi

---

15
J
U
J
O
N
L
A
R
–
xalqlar
nomi
–
V
asrda
eftallar
egallagan
Bey-Vey
davlati
hududi
XUTTALON
–
tarixiy
viloyatlar
–
Xalq
harakatlari
yo‘nalishi
–
Buyuk
Ipak
yo‘li
–
savdo
yo‘llari
Masshtab:
1:15
000
000
J
U
J
O
N
L
A
R
E
F
T
A
L
L
A
R
X
I
O
N
I
Y
L
A
R
K
I
D
A
R
I
Y
L
A
R
E
F
T
A
L
L
A
R
D
A
V
L
A
T
I
S
O
S
O
N
I
Y
L
A
R
D
A
V
L
A
T
I
(X
I
T
O
Y
D
A
V
L
A
T
I)
B
E
Y
-
V
E
Y
C
H
O
C
H
X
O
R
A
Z
M
I
S
F
I
J
O
B
P
A
R
K
A
T
XUTTALON
S
U
G‘
D
MAYMURG
‘
BUTALON
BADAXSHON
T
O
X
A
R
I
S
T
O
N
M
A
R
V
X
U
R
O
S
O
N
G
I
R
K
ON
O‘KUZ
KO
‘LI
XARKON
DENGIZI
Sarisu
Ko‘hcha
k.
Issiqko
‘l
Elsuvi(Ili)
Chu
TAROBA
Norin
Tarim
Yorkand
Mirg‘ob
Jayhun
Tajan
O‘troq
U
s
t
y
u
r
t
Qoraqum
Qizilqum
H
i
n
d
i
q
u
s
h
P
o
m
i r
Xota
n
Sind
Urganch
Kat
Dehiston
Niso
Ray
Sari
Gurgon
Nishopur
Marv
Omul
Poykand
Buxoro
Samarqan
d
Xo‘jand
Termiz
Vaxsh
Balx
Yorkand
Qoshg‘ar
Koson
Choch
Isfijob
KASHMIR
Sayhun
ILK 
O‘R
TA
 ASRLARDA
 O‘R
TA
 OSIYO

---

16
mush tangalaridan keng foydalanadilar. Bulardan tashqari, 
Bu-
xoro, Poykand, Vardona, Naxshab, Samarqand
va 
Xorazm
da 
mahalliy hokimlar tomonidan chiqarilgan chaqa tangalar mamla-
katning ichki savdosida keng muomalada bo‘lgan. Bu mamlakat 
hayotida mahalliy voha hokimlari katta nufuzga ega bo‘lganidan 
dalolat beradi.
eftallar davrida aholining tabaqalanishi, ya’ni mulkiy tengsiz-
lik kuchayib borgan. Shu boisdan davlat boshqaruvida ma’lum 
qonun-qoidalar paydo bo‘lgan. Davlat harbiy kuchga tayangan. 
Jinoyat uchun juda qattiq jazolar belgilangan.
Ko‘chmanchi qabilalarning dehqonchi-
lik vohalari atrofiga kelib o‘rnashishi 
bilan ma’lum darajada dasht udumlari
va e’tiqodiy tasavvurlari o‘troq aholining hayotiga kirib bordi. 
Asriy madaniy an’analari kuchli bo‘lgan 
Toxariston
va 
Shar-
qiy Sug‘d
vohalarida ko‘chmanchilar tez orada o‘troqlashdilar. 
Samarqand, Buxoro, Naxshab
va 
Choch
(Toshkent) kabi 
dehqonchilik vohalarida baland poydevor ustiga bino qilingan 
ko‘plab istehkomli qasrlar va qo‘rg‘onlar qad ko‘tardi. Ularning
ayrimlari hatto ikki qavatli bo‘lib, yuqorisiga 
pandus
(qiya 
ko‘tarma yo‘lak) orqali chiqilgan.
O‘rta Osiyo aholisi turli tillarda so‘z-
lashgan. Chorvador aholi o‘rtasida turkiy 
til muhiti hukmron edi. O‘troq aholining 
bir qismi 
sug‘d tili
da, ikkinchi qismi 
turkiy til
da so‘zlashgan. Bu 
davrda sug‘d tili xalqaro savdo tili sifatida Yettisuv va Farg‘ona 
orqali Sharqiy Turkistonga kirib, Xitoy hududlarigacha yetib bo-
radi. V–VI asrlarda 
sug‘d, xorazm
va 
eftal
yozuvlar
i tarqalgan 
edi. 
Eftallar xati
Baqtriya yozuvi asosida paydo bo‘ladi. 
Eftallar 
Hayotiy
o‘zgarishlar
Til va madaniy
aloqalar
Eftallar hukmdori
Mihirakula tangasi.
Sug‘diy qo‘lyozma 
parchasi. VIII asr.
Sopol ko‘za. Kofirqal’a. 
VII–VIII asrlar.

---

17
yozuvi
25 harfdan iborat bo‘lgan. Xat chapdan o‘ngga tomon 
ko‘ndalangiga yozilgan.
eftallar o‘t (olov) va quyoshga sig‘inuvchi otashparast bo‘l-
ganlar. Markaziy Osiyodagi boshqa xalqlar esa budda, nasroniy 
va zardushtiylik dinlariga e’tiqod qilishgan. Ularning so‘nggi 
avlodlari o‘zbek, turkman va turk elatlari tarkibiga singib ket-
gan. Zamonamizgacha turkman va anatoliyalik turklar tarkibida
«abdal» nomli etnik guruh saqlangan. Shu tariqa turkiy dunyo 
kengayib kamol topgan va Yevrosiyoda muqim o‘rin egallagan.
Bu davrda Xitoy, Hindiston va eron bilan iqtisodiy hamda 
madaniy aloqalar kengayib boradi. 
V asr
da o‘rta osiyolik shisha-
sozlar Xitoy hunarmandlariga rangli shisha va shisha buyumlar 
yasashni o‘rgatadilar. O‘rta Osiyo shishasi rangdorligi, yarqiroqli-
gi va tiniqligi jihatidan Vizantiya shishasidan ustun turgan. Xitoy 
imperatorlari o‘z saroylarini bezashda O‘rta Osiyodan keltirilgan 
rangli shishadan foydalanganlar. Shunday qilib, O‘rta Osiyo aho-
lisining madaniy an’analari qo‘shni mamlakatlar, xususan, Hindis-
ton va eron tasviriy uslublari bilan uyg‘unlashib, ilk o‘rta asrlar 
madaniyatining shakllanishida mustahkam poydevorga aylangan.
1. 
eftallar davlatida aholining etnik tarkibi qanday bo‘lgan?
2. 
eftallar davlatida xo‘jalikning qaysi sohalari rivoj topgan?
3. 
Yer egaligida qanday o‘zgarishlar yuz bera boshladi?
4. 
eftallar davlatida qanday hayotiy o‘zgarishlar yuz berdi.