A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

3.3.10. «Mafotix ul-u!uni»
O 'z davri qo m u si b o 'lm is h bu kitobni Abu A bdulloh M u h a m m a d al- 
X orazm iy yaratgan. U X asrda o 'tg a n m a s h h u r filolog va fan tarixchisidir. 
U n in g to 'Iiq ismi A bu A bdulloh M u h a m m a d ibn Y u s u f Kotibiy al- 
X orazm iy b o'lib, olim S o m o n iy N u h II ibn M an su rn in g (976—997) vaziri 
a l- U tb iy q o 'l i d a d a b ir b o 'lib xizm at qilgani va, aso san , N is h o p u r d a
istiqom at qilib, fan tarixi h a m d a davlat bosh idoralari u c h u n m u h im
q o 'l l a n m a b o 'lg a n " M a fo tix u l - u l u m ” ( “ Ilm larning kalitlari” ) n o m li asar 
yozib qoldirganligi m a ’lum. U shbu asardan m a ’lum b o 'lis h ich a, Abu 
A bdulloh y u n o n , suryoniy, arab va fors tillarini m u k a m m a l bilgan keng 
m a ’lum otli kishi bo 'lg an .
“ Mafotix u l - u l u m ” 976—991 -yillar orasida yozilgan o 'z ig a xos izohli 
te rm in o lo g ik lug'a t b o 'lib , ikki q ism d a n iboratdir. Birinchi qism olti 
b o b d a n iborat bo 'lib , u n d a shariat bilan bog' I iq ilmlar: fiqh, aqidalar,
''
As-Saolibiy. Yatimat a d - d a h r . Ar ab tilidan I.Abdullaycv tarjimasi. — T o sh k e n t, 1976. —95-bct.
152

---

g ra m m a tik a , idora ishlarini yuritish tartibi, s h e ’riyat va tarix t o ‘g ‘risida 
m a ’lu m o tla r keltirilgan.
Ikkinchi qism to 'q q iz b o b d a n iborat b o ‘lib, u ajam, y a ’ni arab b o ‘lmagan 
x a lq la r yunonlar, suriyaliklar, forslar, hindlar va boshqa xalqlar orasida 
taraqqiy etgan i lm la r — falsafa, mantiq, tibb, arifmetika, handasa-geometriya, 
falakiyot-astronomiya, mexanika, musiqa va kimyo fanlarini o ‘z ichiga oladi.
A sarda y urtim iz h a q id a , x ususan bu yerd a a m a l d a b o ‘lgan s u g ‘orish 
o'lch o v lari h a q id a m u h i m m a ’lu m o tla r h a m bor. “ M afotix u l - u l u m ” 
ilmiy ja m o a tc h ilik , xususan V .V .B artold, I.Y u.K rachkovskiy, S.L .V o lin , 
van F lo te n n in g yuksak bah o sig a s a z o v o r b o 'lg a n . U n in g a ra b c h a m a tn i 
1895-yili van F lo te n t o m o n i d a n , ayrim p a r c h a la r tarjim asi S.L .V olin 
t o m o n id a n 1939-yili n a s h r qilingan. T o s h k e n td a bu asarni R .M .B a h o d iro v
ta d q iq etib, m axsus kitob yozgan.