Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti sapayeva feruza davlatovna

َ بولقلاَ بوبحم
) oʻzbek tilining kirill yozuviga 
muvofiqlashtirilgan alifbosida ajratuvchi ikkita kichik chiziqcha 
vositasida uch mustaqil boʻlakka boʻlib tashlangan: (mahbubu); (l); 
(qulub).
Ikkinchidan
, tavsiya qilinayotgan bu shakl fonetik jihatdan tilga 
ogʻir. Asliyat talaffuzida ikki zarb (
mahbubul 
||
 qulub
) oʻqiladigan 
birikma tavsiya qilinayotgan shaklda uchta pauza bilan oʻqishni 
taqozo qilyapti. Chunki chiziqchalar arab tilidagi izofa qoidasini 
54
Қаранг
: 
“Правила подготовки к изданию памятников литературқ Востока”
, 
М.
: 
“Восточной литературы”
, 
1959. 
55
Рустамов А. Изофалар имлоси.//Ўқитувчилар газетаси
, 
1977. 30 январь. 
101

---

yozuvda aks ettirishi jihatidan ma’noga ega. Ammo oʻzbek tili
qoidalariga nisbatan olinsa, mazkur holda bu chiziqchalarning 
qoʻllanishi “yengil pauza”dan boshqa ma’noga dalolat qilmaydi. 
Oʻzbek tili uchun maqsadsiz har xil belgilar orqali qilinadigan 
bunday talaffuz tilimiz tabiatiga yot. 
 
9-rasm (slayd taqdimoti uchun maxsus) 
Uchinchidan
, oʻzlashayotgan soʻz oʻz qatlam leksikasiga 
moslashish uchun mezbon til qonuniyatlarini toʻla qabul qilishi, balki 
toʻla ravishda uning qoidalariga boʻysundirilishi shart. Oʻzlashma 
soʻzning imlo va talaffuzi oʻz leksika tarkibida noqulayliklar 
tugʻdiradigan murakkabliklardan xoli, imkon qadar sodda va ixcham 
boʻlishi lozim. Ta’kidlab aytamizki, tor doirada, muayyan 
ixtisoslikka oid ilmiy matnlarda nisbiy bir transkripsiyani ifodalash 
uchun bu shaklni qoʻllasa boʻlar. Ammo ommaviy tartibda bunday 
shaklning joriy etilishi tilimizning talaffuz tabiatini buzadi, har 
tomonlama qiyinchilik tugʻdiradi.
Chetdan kirib kelayotgan soʻz imlosini qabul qilishda chet tilning 
grammatik xususiyatlari emas, balki oʻsha soʻzning oʻqilishi va uni 
102

---

oʻzbek tili talaffuziga moslashtirish e’tiborga olinishi lozim. Aks 
holda, chet soʻz oʻzlashayotgan tilning emas, oʻzining lisoniy 
qonuniyatlariga qanchalik muvofiqlashtirilsa, uning “muhojir”ligi
shunchalik davom etadi. Bunday harakat tabiiy jarayonni sun’iy 
qiyinlashtirishdan boshqa narsa emas. H.Hikmatullayev “ikkinchi 
qismi “-olloh”, “-din”, “abd-” (masalan: 
Abdulloh, Nuriddin, 
Abdurahmon
) soʻzlaridan yasalgan qoʻshma otlar qadimdan oʻzbek 
tiliga singib ketganligi va oʻzbek tilining lugʻat fondidan joy 
olganligi uchun, istisno tarzida, qanday qabul qilingan boʻlsa, 
shunday yozamiz” der ekan, chet soʻzlarni oʻzlashtirishning eng 
toʻgʻri prinsipini tilga olgan. Haqiqatan ham tilimizga oʻzlashayotgan 
soʻz toki qanday oʻqilsa, shunday yozilmas ekan, bu soʻzning 
tilimizga singib, oʻzbek tilining lugʻat fondidan joy olishi amri 
mahol.