Мбт педагогика мажмуа 2020 21 Йил лотинча docx

Bolaning aqliy jihatdan tez va nuqsonlarsiz rivojlaniSh uchun qo‘llaniladigan
usullardan na’munalar:
Ko‘pgina tortiShuv va muhokamalarga sabab bo‘lgan usullardan biri bo‘lib, o‘tgan asrning 40
yillarida o‘z ibtidosini boShlagan, harbiy Shifokor, amerikalik Glen Doman tomonidan iShlab
chiqilgan. Glen Doman uruSh yillarida og‘ir miya jarohati olgan bolalarni davolaydi. Bemor
bolalarga katta katta qizil harfli so‘zlar yozilgan kartochkalar ko‘rsatilardi va bir vaqtning o‘zida
unda yozilgan so‘zlar talaffuz qilinardi. Darslar juda qisqa bo‘lib, 5-10 soniya davom etar, ammo
kun davomida bir necha marotaba takrorlanardi. Bu Shaklda maShg‘ulotlarda iShtirok etgan falaj
holatida yotgan bolalar sekin-asta harakat qila boShlaydi, keyinchalik emaklaSh, yuriSh va hatto
sog‘lom bolalar kabi yuguriSh qobiliyatlari ham tiklanadi. SHu sababli, Glen Doman bir vaqtni
o‘zida ham oddiy hamda genial xulosaga keladi: ko‘zni doimiy raviShda stimulyatsiya qiliSh miya
faoliyatining umumiy faollaShiShiga sababbo‘ladi. SHundan so‘ngra Domen bu usulni sog‘lom
bolalarda ham sinab ko‘radi. Bola tug‘ilgandan e’tiboran, unga bu kabi kartochkalar ko‘rsatiladi.
Kartochkadagi so‘zlar turli tuman bo‘liShi mumkin: nuqtalardan iborat sonlar, qizil rang bilan

---

148
yozilgan harflar, hayvonlar rasmi, arboblar rasmi, tabiat hodisalari va hokazo… Bunday
kartochkalarni Doman: ma’lumot bitlari (binary digit), deb atardi. Kartochkalar kun davomida
bolaga bir necha marta, bir necha soniyaga ko‘rsatilardi. Doman o‘z usulini qo‘llaSh natijasida
daholarni tarbiya qiliShiga iShonardi. Bu fikrni ko‘pgina pedagog va psixologlar yangi tug‘ilgan
chaqaloqlar uchun qaraSh natijasida yuzaga kelgan taassurotlar muhim ekanligini tan oliShlari ham
tasdiqlaydi.
Ammo bu usulning o‘ziga yaraSha kamchiliklari bor: u bolalarga to‘la va mukammal
rivojlaniSh bermaydi. Ayniqsa, bola dunyosi talab qilgan faollikni bu usulda mavjud emas, dars
davomida bolaning ko‘zi va ko‘riSh qobiliyatigina iShtirok etadi. Bola esa o‘z tabiatidan kelib
chiqib, uni qiziqtirgan narsani uShlab ko‘riShni, “mazasini ta’tiSh”ni ma’qul ko‘radi. Tili chiqa
boShlagan bola esa albatta o‘zini qiziqtirgan mavzu borasida savollar yog‘diradi, ammo Domen
usuli esa boladan qimirlamay o‘tiriShni, diqqatini kartochkalarga qaratiShni va talaffuz
qilinganlarni eShitiShi talab qilinadi. Doman inson miyasini kompyuterga o‘xShatadi, uning
fikricha miya muvafaqqiyatli faoliyat yuritiShi uchun ma’lumotlar bazasini to‘ldirib oliShi lozim.
Ammo bola kompyuter emas, balki tirik mavjudot, uni faqat turli sonlar va faktlar bilan
to‘ldiriShning o‘zi yetarli bo‘lmaydi, u olgan ma’lumotlarini mantiqan to‘g‘ri qo‘llab, foydalana
oliShi lozim. Kichkina bola tajriba, ijodiy maShg‘ulotlar, suhbatlaShiSh, o‘yin va sevgiga muhtoj.
SHu sababli, Doman usuli daholarni yetiShtiriSh uchun yetarli emas hamda ko‘p mehnat talab
qiladi. Faqatgina matematika bilan kuniga eng kam 6 marotaba Shug‘ullaniSh lozim. Natijada ota-
ona aksar vaqtini bu darslar bilan o‘tkazadi, kechki soatlarda esa yangi darslar uchun kartochka
tayyorlaniSh lozim. Ammo, bu usuldan umuman boSh tortiSh ham to‘g‘ri emas, balki aksincha
uning samarali tomonlaridan foydalaniSh mumkin: masalan, bolaning sevimli kitobini o‘qiSh bilan
birgalikda unga turli kartochkalarni ko‘rsatsangiz bo‘ladi.
Bu ta’lim usuli olim va pedagog R.SHtayner
falsafasiga asoslangan bo‘lib, uning mohiyatida
Shaxsiyatning
ruhiy
va
estetik
rivojlaniShiga
qaratilgan,
bolaning
aql-zakovati
esa
unchalik
ahamiyat kasb etmaydi. SHu sababli, usul – tabiat,
ijod va kasb hunarlarni kuzatiShni o‘z ichiga olgan.
Valdorf
ta’limi
markazlarida
o‘quvchilar
ganchkorlik, turli musiqa asboblarini chaliSh, xalq
hunarmandchiligi, turli sahna ko‘riniShlarida iShtirok etiSh (aktyorlik mahorati) kabi maShg‘ulotlar
bilan Shug‘ullanadilar. O‘qiSh uchun maShg‘ulotlarni esa bola 12 yoShga kirgandan so‘ngra
boShlaSh tavsiya qilinadi. Ta’lim vaqtida bolaning asosiy bilim manbai va yo‘naltiruvchisi
o‘qituvchidir. Dars o‘qituvchi va o‘quvchi orasidagi suhbat tarzida o‘tkaziladi. O‘qituvchi darsni
hikoya qilib bergach, o‘quvchi o‘z tuShunganlarini hissiyotini so‘zlaSh va ko‘rsatiSh bilan
namoyiSh qiliShi lozim.
Albatta, Valdorf usulining ham o‘ziga yaraSha kamchiliklari bor. Ba’zilarning fikriga ko‘ra,
bu usul real hayotdan uzoq bo‘lgan vaziyat yaratiShi ehtimoli katta. Undan taShqari, bolaning
normal rivojlaniShida asossiz to‘sqinlik yuzaga keladi, 12 yoShda o‘qiShni o‘rgana boShlaSh bola
uchun juda kech. Bu usulda asos qilib olingan estetik tarbiya esa mantiq va tafakkur rivojlaniShini
cheklaniShiga olib keladi. Valdorf usuli giperaktiv, asabiy, agressiv, o‘ziga iShonchi yo‘q va
e’tibori past bo‘lgan bolalar uchun foydali.
Ammo iShingiz sababli vaqtingiz kam bo‘lsa, bu usul sizga to‘g‘ri kelmasligi mumkin.
CHunki farzandingiz bilan birgalikda chevarlik, ganchkorlik kabi hunarlarni birga qiliShingiz
lozim. Dars davomida butun e’tibor bolaga qaratiladi, ota-onalar esa vaziyatga moslaShadi va faqat
yordamchi vazifasini bajaradi. Valdorf pedagogikasi bolaning sog‘lom o‘siShiga negativ ta’sirining
oldini oliSh uchun ta’lim tizimida hech qanday ShoShiliShga yo‘l qo‘ymaydi.
Mariya Montessorining usuli bolalarga o‘yin
Shaklida ta’lim beriSh, maShqlarni esa mustaqil
raviShda bajariShiga asoslangan. Har bir bolaga
uning individual xususiyatlaridan kelib chiqqan
holda yondoShiladi. Bola o‘zi mustaqil raviShda