Tabiiyot-geografiya fakulteti

Fotoleominessensiya

da 

moddaning 

bevosita 

shulalanishi 

va 

uni 

shulalanadigan  holatga  o`tkazish  bilan  bo`lgan  ikki  usul  qo`llaniladi. 

Lyuminessiysning  ikkinchi  guruh  usullari  fotometrik  analizga  ancha  yaqin.  Bitta 

elementni  aniqlash  uchun  bir 

reaksiyaning  o`zi 

fotometriyadan 

ham, 

lyuminessensiyada  ham  qo`llanilishi  mumkin.  Har  ikkala  holda  ham  hosil 

bo`ladigan birikma nurni ko`p yutadigan bo`lishi kerak. Agar fotometrik usullarda, 

biz 

yuqorida 

ko`rib 

o`tganimizdek, 

o`tgan 

nur 

intensivligi 

kamaysa 

lyuminessensiyada  shu  yutilgan  nurning  talaygina  qismi  yorug`lik  shaklida 

ajralishi  kerak.  Bunday  hollar  ancha  kam  uchraydi,  shu  bois  lyuminessent 

reaksiyalar  fotometrik  reaksiyalardan  kam  sonlidir.  Lyuminessensent  usullarning 

sezuvchanligi  fotometrik  usullarnikidan  yuqori  bo`lganligi  uchun  bu  usullarni 

qo`llash keng rivojlanib bormoqda. Lyuminessensiyada qo`zg`atish energiyasining 

bir  qismi  issiq  shaklda  yo`qoladi.  Shuning  uchun  ham  uning  kvantlari  energiyasi 

---

57 

 

yutilgan  qo`zg`atuvchi  energiyadan  kam  bo`ladi.  Demak,  yutilgan  nurning  to`lqin 

uzunligidan chiqarilayotgan nurning to`lqin uzunligi hamisha katta bo`ladi.  

17.Chizmada  tasvirlangan  bog`liqlik  Stoks–Lommel  qoidasi  bilan 

quyidagicha  tariflanadi.  Lyuminessensiya  spektri  doimo  yutilish  spektrlaridan 

o`ngroqqa  siljigan  bo`lib,  ko`pchilik  moddalar  uchun  bu  spektrlar  ko`zgu 

simmetriyasi shaklida bo`ladi (Levshin  qoidasi). Yutilish  va shulalanish spektrlari 

maksimumlari orasidagi masofaga stoks siljishi deyiladi. Stoks siljishi qancha katta 

bo`lsa,  qo`zg`atish  spektrini  ajratish  va  binobarin,  lyuminessensent  yo`nalishiga 

uning  ta’sirini  (“fon”)  yo`qotish  shuncha  oson  bo`ladi.  Lyuminessensiya 

qo`zg`atuvchi  nur  dastasiga  perpendikulyar  yo`nalishda  bo`lsada,  qo`zg`atuvchi 

nur  suyuqlikning  sirti,  kyuvetaning  devorlari  va  eritmadagi  turli  zarrachalar 

tomonidan sochib yuboriladi.