Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

10.4.2. Qatlamga g’tkazilgan ta’sir kuchidan qamralganlik 
darajasini kg’rsatuvchi xarita tuzish 
 
1) Bir qatlamli ob’ekt. 
Bunday  xarita  tuzish  uchun  lozim  bg’ladigan  ma’lumotlar 
quyidagilardan  iborat:  qatlamga  yuborilgan  suyuqlik  bilan  undan 

---

 
213 
olingan  suyuqlik  nisbati,  qatlam  va  quduq  tubi  bosimi  g’zgarishlari, 
quduqlar  debiti  g’zgarishlari  va  suv  bosishi  qonuniyatlari,  gaz 
kg’rsatkichi  (gazovыy  faktor)  g’zgarishlari.  Bu  olingan  ma’lumotlaar 
qatlamning  butunligicha  va  hamma  burchaklarida  ta’sirga  egadir, 
degan fikrlar bilan qaraladi. 
Haydalgan  suyuqlik  hajmi  bilan  olingan  suyuqlik  hajmi 
orasidagi 
munosabatlar 
qatlamning 
katta-katta 
qismlaridagi 
qamralganlikdan  nishonadir,  chunki  bir  qatlamli  ob’ektlarning  barcha 
qismiga  suv  ta’siri  etib  boradi.  Umumiy  maydonni  maydonchalarga 
bg’lib,  haydovchi  quduqlar  faoliyati  bilan  taqqoslangan  holda  tahlil 
qilinsa  juda  maqsadga  muvofiq  bg’ladi.  Kichikroq  maydonchalarga 
bg’lishda  oluvchi  va  haydovchi  quduqlarning  ishlash  xususiyatlarini 
ham inobatga olish lozim. 
Har  bir  quduq  bg’yicha  olingan  suyuqlik  va  haydalgan  suv 
miqdori qatlam sharoitiga masshtab aniqlanadi. Agar olingan mahsulot 
haydalganiga  tg’g’ri  kelsa,  shu  maydon  yaxshi  ta’sirlan-gan 
(qamralgan)lardan  hisoblanadi.  Agar  haydalayotgan  suyuqlik  miqdori 
olinayotganidan  ozroq  bg’lsa,  hali  ba’zi  joylarga  suvning  ta’siri  etib 
bormagan  deb  tasavvur  qilish  mumkin.  Suv  haydalmagan  joylarda 
uning  ta’sir  kuchi  deyarlik  emas  lekin  oz  bg’lsada  bg’ladi.  Qatlamga 
haydashning  ta’sir  etilayotganligini  olinayotgan  suyuqlik  va 
haydalayotgan  suv  miqdorini  solishti-rish  bilan  baholash  mumkin, 
bunda albatta kundalik va jami ma’lumotlarga tayaniladi. 
Bunday holatlarni qatlamdagi bosimlar munosabati va ularning 
taqsimlanishi  orqali  ham  tahlil  etish  mumkin.  Ta’siri  yaxshi 
seziladigan  maydonlarda  haydaladigan  va  olinayotgan  suyuqliklar 
miqdori  ancha  vaqt  barqaror  bg’lgan  holda  ularning  bosimi  ma’lum 
miqdorda  ortib  boradi.  Ta’sir  etib  bormagan  joyda  esa,  aksincha, 
bosim  kamayib,  shunga  yarasha  olinayotgan  neft  miqdori  ham 
kamayadi. Bunday hollarni tahlil etish izobar xaritalari tuzish va ularni 
taqqoslash bilan olib boriladi. 
Izobar  xaritalari  va  bosimning  keskin  kamayishini  kuzatgan 
holda  g’sha  maydonda  mavjud  bg’lgan  tg’siqning  holatini  aniqlash 
mumkin bg’ladi. 
Ta’sir kuchini quduqlar ishidan ham kuzatish mumkik. Ta’sir 
yaxshi  bg’lganda  quduqlar  debiggi  barqaror  bg’lib,  qatlamning 
mahsuldorligiga  mos  keladi.  Quduqlar  debitining  kamayishi 

---

 
214 
(anchagina yuqori mahsuldorlik imkoniyati mavjud holatda) ta’sirning 
kamligidan  dalolat.  Ba’zan  bunday  quduqlarda  gaz  omili  ham  ortadi, 
chunki  g’sha  joylarda  bosim  tushishi  natijasida  qatlamdagi  neftda 
erigan  gaz  ajrala  boshlaydi.  Haydovchi  quduqlardaga  past  qabul 
qiluvchanlik ham ta’sir doirasi kengaymaganligidan dalolat. 
YUqorida kg’rsatilgan kg’rsatkichlarni birgalikda   tahlil qilish 
natijasida 3 xil zonalarni ajratish imkoniga ega bg’lamiz: 
1.  Haydalgan  suyuqlikning  ta’siri  yaxshi  (aktiv)  sezilgan 
(yaxshi  qamragan)  zonalar.  Bularda  quduqlar  debiti  yaxshi,  ular 
qatlam  mahsuldorligiga  mutanosib  ravishda,  bosim  ham  yaxshi 
olinishini ta’minlaydi. 
2.  Haydalgan  suyuqlikning  ta’sir  kuchi  etarli  emas  (kuchsiz). 
Ma’lum  sabablarga  binoan  haydalgan  suv  yaxshi  etib  kelmaydi, 
natijada  bosim  va  quduqlar  debiti  kamayadi.  Quduqlar  mahsuldorligi 
qatlam mahsuldorligiga munosib emas. 
3.  Haydalgan  suyuqlik  ta’siri  etib  kelmaydi    (qamralmagan 
zona), natijada qatlamning bosimi pasaygan. 
2) Kg’p qatlamli ob’ekt. 
YUqorida qayd etganimizdek, kg’p qatlamli ob’ektlarda har xil 
notekisliklar sabab, suv haydash jarayoni bir tekis kechmaydi va uning 
ta’sir kuchi
 
ham juda notekis bg’ladi. 
Suv  haydash  ta’sir  kuchini  miqdoriy  jihatdan  chamalash  ham  
og’ir  yumushlardandir.  SHu  sababdan  ham  qatlamdan  siqib chiqarish 
bilan  qamralganlik  koeffitsienti  (K
sq
)  tushunchasi  kiritiladi.  Bu 
jarayonni aniqlashda quduqlarning qabul qiluvchanligi, debiti, ulardagi 
bosim holati va h.k.larni yaxshi g’rganishni va kuzatishni tashkil qilish 
taqozo etiladi, chunki ular ma’lum qatlamlar ishini
 
kg’rsatadi, demak, 
umumiy  qatlamlar  tg’g’risidagi  ma’lumotlar  ma’lum  bg’lib  qolishi 
mumkin.  SHuning  uchun  ham  u  kg’rsatkichlarni  butun  ob’ekt  uchun 
qabul qilish notg’g’ri bg’lardi. 
SHu  vaqtdan  kg’p  qatlamli  ob’ekt  g’rganilayotganda  siqib 
chiqarish  ta’siri  kg’lamini  aniqlash  uchun  mavjud  bg’lgan  barcha 
usullardan  foydalanish  maqsadga  muvofiqdir  va  ularning  natijalarini 
birgalikda  tahlil  etish  g’ylangan  maqsadga  erishishda  yordam  berishi 
mumkin.  Buning  uchun  ma’lumotlari  olinadigan  quduqlar  ob’ekt 
bg’yicha bir tekis joylashgan bo’lsa ayni muddao bo’ladi. 

---

 
215 
Buning uchun birinchi galda
 
ob’ekt buyicha ishlaydigan va o’z 
kesimida  bittagina  qatlam  mavjud  bg’lgal  quduqlarni  (ular  ob’ektda 
uncha  kg’p  bg’lmaydi)  tanlab,  ulardagi  holatni  qazib  chiqarishning 
hamma bosqichlarida kuzatish taqozo etiladi. 
Kesimida  2  va  undan  ortiq  qatlamchalar  mavjud  bg’lgan 
haydovchi  va  oluvchi  quduqlar  ham  alohida  hisobga  olinishi  lozim. 
Asosan  haydovchi  quduqlardagi  holat  suvning  qancha  va  qayoqqa 
ketayotganidan  va  natijada  ob’ektning  qanday  va  qanchalik 
qamrayotganidan  dalolat  berishi