|
Musulmon mamlakatlardagi hukumat harakatlari
Mejelle kodeksi Usmonli imperiyasining bir qismi boʻlgan barcha mamlakatlarda
suvdan foydalanishni 1911 yilgacha va Liviyada esa 1922 yilgacha tartibga solingan.
Somali, Arabiston yarim oroli, shu jumladan Saudiya Arabistoni, Iordaniya, Iroq, Eron,
Suriya, Livan va Turkiya. Usmonli imperiyasining qulashi bilan Turkiya dunyoviy
respublikaga aylandi va 1926 yilda yangi fuqarolik kodeksi va 1956 yilda yer osti
suvlari toʻgʻrisidagi yangi qonunni e’lon qildi. Usmonli imperiyasining ba’zi sobiq
hududlari Suriya, Livan, Iroq, Transjordaniya va Falastin, Fransiya yoki Angliya
mandatlari ostida boʻlgan. Bu vaqt ichida, Mejelle kodeksi ushbu mamlakatlarda
suvdan foydalanishni boshqarish uchun hech boʻlmaganda qisman davom etgan va
davom etayotganiga qaramay, boshqa suv toʻgʻrisidagi qonunlar e’lon qilindi.
Keyinchalik ushbu hududlarning aksariyati mustaqil boʻlib qoldi. Ulardan ba’zilari,
Iordaniya va Iroq kabi, Mejelle kodeksining qoidalarini toʻldirish uchun yangi suv
qonunlari chiqarildi va Fransiya va Buyuk Britaniya mustamlakachilik davrida qabul
qilgan qonunlar hanuzgacha amal qilmoqda. Ushbu qonunlar, shuningdek, barcha suv
resurslariga davlat egalik qilishini, mavjud suv huquqlarini ushbu maqsadlar uchun
tashkil etilgan maxsus qoʻmitalar tomonidan koʻrib chiqilishi, tan olinishi va roʻyxatdan
oʻtkazilishini ta’minlaydi. Saudiya Arabistoni, Quvayt, Qatar, Birlashgan Arab
Amirliklari, Yaman va Ummon kabi boshqa hududlar mustaqil musulmon davlatlariga
aylandilar. Ushbu mamlakatlar, xususan Saudiya Arabistoni Mejella kodeksining
qoidalarini endi bekor deb e’lon qildi va shariatning muqaddas tamoyillarini tikladilar.
69
Ushbu mamlakatlar guruhida suv toʻgʻrisidagi yangi qonunlar imzolanmagan, bu
musulmonlarning odat huquqining an’anviy tamoyillarini oʻzgartirishi mumkin ammo
yangi suv kodeksini ishlab chiqishga biroz urinishlar boʻldi. Misr haqiqatan ham 1830
yilda Usmonli imperiyasidan ajralib mustaqil davlatga aylandi, ammo nazariy jihatdan
u 1922 yilgacha Turkiya hukmronligi ostida qoldi. Qadim zamonlardan beri Misr
suvdan foydalanish qoidalarini ishlab chiqdi. 19-asrning oxirida u koʻplab suv
qoidalarini e’lon qildi. Mustaqillikni qoʻlga kiritgan davlatlarning aksariyatida suv
resurslari hanuzgacha ular chet el boʻyinturugʻi ostida boʻlgan davrda yozilgan
qonunlarga muvofiq boshqariladi. Ushbu shtatlarda suv toʻgʻrisidagi qonunchilik,
garchi mahalliy urf-odatlar va urf-odatlarni hurmat qilsa ham, asosan Fransiya, Buyuk
Britaniyadan import qilingan yoki moslashtirilgan. Italiya va Niderlandiya ham
odatdagi musulmon huquqiga qoʻshilgan. Ular fransuz fuqarolik qonunchiligining
davlat va xususiy mulk toʻgʻrisidagi ta’limotiga va Angliya umumiy huquqining
qirgʻoqqa oid ta’limotiga asoslanib, ular oʻzlarining izlarini qoldirib, shu kungacha oʻz
kuchlarini saqlab kelmoqdalar. Koʻpgina musulmon mamlakatlarida suv resurslari bilan
bogʻliq boʻlgan bir qator huquqiy tizimlar mavjud boʻlib davom etmoqda:
musulmonlarning odatiy huquqlari, ayniqsa vohalarda, fransuz, ingliz, italyan yoki
golland qonun qoidalari va mustaqillikdan keyingi davrga kiritilgan birmuncha
zamonaviy qoidalarga amal qilingan. Suv qonunchiligi shular jumlasidandir. Ilgari,
texnologik rivojlanish va suvga boʻlgan talabning ortishi suv toʻgʻrisidagi qonunga
yangi turtki berdi. Suv haqida keng qamrovli qonun 1968 yilda Eronda e’lon qilingan
va shunga oʻxshash oʻzgarishlar Afgʻoniston, Indoneziya, Iordaniya, Liviya, Saudiya
Arabistoni va Suriyada rivojlanishning turli bosqichlariga erishdi. Bangladesh, Misr,
Iroq, Livan, Pokiston va Tunis singari va boshqa mamlakatlarda markaziy suv idorasi
tashkil etildi va suv resurslarini boshqarish ustidan umumiy nazorat oʻrnatildi. Bu shuni
koʻrsatadiki, musulmon mamlakatlarida suv toʻgʻrisidagi zamonaviy qonunchilik,
musulmonlarning umume’tirof etilgan suv qonunchiligining an’anviy asosini tashkil
70
etadigan suv resurslariga boʻlgan jamoat manfaatlari kontsepsiyasini u yoki bu shaklda
institutsionalizatsiya qilishga intilmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
