|
9-M A Y ZU .
SUG'URTANING HUQUQIY ASOSLARI
9.1. Sug'urta munosabatlarini tartibga solishda
liuquqning ahamivati
Sug'urta mustaqil iqtisodiy kategoriya sifatida pul munosaballari tizimida
muhim o'rin tutadi. U moliya. kredit kabi iqtisodiy kategoriyalar bilan
chambarchas
bog'liqdir. Moliya yalpi ichki mahsulotni taqsimlash va qayta taqsimlash natijasida
vujudga keladigan maqsadli pul tondlarini shakllanishi va undan foydalanish
bilan
bogiiq pul munosabatlarini ifodalasa, kredit - alioli. korxona va
tashkilotlar
ixtiyoridagi vaqtincha bo'sh turgan mablag'lami jalb etish va undan foydalanish bilan
bog'liq pul munosabatlari yig'indisidir.
Sug‘urta oldindan ko'rib boimavdigan tabiiy. stixiyali hodisalar ro‘y berishi
natijasida ko'riladigan zararlami qoplash bilan bogiiq maqsadli pul fondlarini
shakllanishi va undan foydalanish bo'yicha pul munosabatlari yig'indisidir.
M aium ki, fuqarolar va ulaming jamoasi o 'z faolivatlari jarayonida bir-birlari bilan
tegishli ijtimoiy munosabatda bo'ladilar. Ushbu munosabatlami bir qolipga solish
uchun ulami tartibga keltirish zarur. va'ni fuqarolar va tashkilotlaming xaUi-harakati
doirasini belgilash zarur.
Shuningdek sug'urta ijtimoiv-iqtisodiy qonuniyat sifatida huquqiy tomondan
mustahkamlanishni talab etadi. Sug'urta fondini tashkil etish va undan foydalanish
jarayonida pavdo bo'ladigan munosabatlar huquqiy tartibga solinadi. Shu bois
sug'urta sohasida vujudga keladigan huquqiy munosabatlar fuqarolik-huquqiv
munosabatlar tarkibiga kiradi. Shuning uchun bunday munosabatlar fuqarolik
muomalasi ishtirokchilarining huquqiy holatini. mulk huquqi va boshqa ashyoviy
huquqlaming, shartnoma majburiyatlarini. shuningdek mulkiv hamda shaxsiy
nomulkiy munosabatlami tartibga soladi.
Sug'urta sohasidagi fuqarolik-huquqiv munosabatlar quvidagi yo'nalishlarda
namoyon bo'ladi:
*S
fuqarolar' va sug'urta tashkilotlari o'rtasida shakllanadigan fuqarolik-huquqiv
munosabatlar;
S
sug'urta tashkilotlari o'rtasida yuzaga keladigan o'zaro munosabatlar;
Z fuqarolar va maxsus davlat organlari o'rtasida paydo bo'ladigan fuqarolik-
huquqiy munosabatlar;
S
sug'urta tashkilotlari va maxsus vakolatli davlat organi o'rtasida paydo
bo'ladigan fuqarolik-huquqiv munosabatlar.
Fuqarolar va sug'urta tashkilotlari o'rtasida paydo bo'ladigan fuqarolik-
huquqiy munosabatlar tegishli shartnoma qoidalariga asoslanadi. Bunda bir tomondan
sug'urta tashkilotining fiiqaro oldida, ikkinchi tomondan fuqaroning sug'urta
97
tashkiloti oldidagi burch va majburiyatlari paydo bo‘!adi. Ya'ni, tuzilgan shartnomaga
ko’ra, fuqaro o’z vaqtida sug’urta mukofotini to’lashi shart.
Sug’urta hodisasi ro‘y berganda esa, sug‘urta tashkiloti sug’urta shartnomasida
qayd etilgan shart va muddatlarda sug’urta qoplamasi (summasini) fuqaroga to’lab
berishi lozim. Ko’rinib turibdiki. shartnoma - luqarolik-huquqiy hujjat sifatida
taraflaming o’zaro munosabatini huquqiy tartibga solayapti.
Sug’urta tashkilotlarining bir-birlari o’rtasida paydo bo’ladigan luqarolik-
huquqiy munosabatlari sug'urta pulini va qayta sug’urta qilish bilan bog’liq tuzilgan
shartnomalar doirasida shakllanadi. Amaldagi qonun hujjatlariga ko’ra. sug’urta
tashkiloti moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, binobarin. sug’urtalanuvchilar oldida
o’z majburiyatini bajarishini ta’minlash maqsadida sug’urta pulida ishlirok etishi
yoxud boshqa sug’urta tashkilotlari yoki ixtisoslashgan qayta sug’urta tashkilotlari
bilan shartnomaviy munosabatlarga kirishishi mumkin.
O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 959-moddasida «sug'urta
shartnomasi bo’yicha sug’urtalovchi o’z zimmasiga olgan sug’urta tovonini yoki
sug’urta pulini to’lash xavfi uning tomonidan to’ liq yoki qisman boshqa
sug’urtalovchida (sug’urtalovchilarda) u bilan tuzilgan qayta sug’urta qilish
shartnomasi bo’yicha sug’urtalanishi mumkin»" deb alohida qayd etilgan.
Qayta sug’urta qilish shartnomasiga nisbatan, agar qayta sug’urta qilish
shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo’lsa. Fuqarolik kodeksining
tadbirkorlik xavfini sug'urta qilish borasida qo’llanishi lozim bo’lgan qoidalari tatbiq
etiladi. Qayta sug’urta qilish shartnomasini tuzgan sug’urta shartnomasi (asosiy
shartnoma) bo’yicha sug’urtalovchi keyingi shartnomada sug’urta qildiruvchi
hisoblanadi.
Fuqarolar va maxsus davlat organlari o’rtasida paydo bo’ladigan fuqarolik-
huquqiy munosabatlar maxsus vakolatli davlat organining sug’urtalanuvchilai’ bo’lgan
- fuqarolaming qonuniy manfaatlarini himoya qilish bilan bog’liqdir. Amaliyotda
shunday holatlar bo'Iadiki, sug’urta tashkiloti sug’urtalanuvchiga sug'urta hodisasi
tufayli ko’rilgan zarami qoplashdan asossiz voz kechishi mumkin. Bunday paytda o’z
manfaatlarini huquqiy himoya etish maqsadida sug’urtalanuvchi maxsus vakolatli
davlat organiga murojaat etishi mumkin.
Sug’urta tashkilotlari va maxsus vakolatli davlat organi o’rtasida paydo
bo’ladigan fuqarolik-huquqiy munosabatlar qonun hujjatlari asosida tartibga solinadi.
Maxsus vakolatli organning sug’urta tashkilotlariga nisbatan paydo bo’ladigan
fuqarolik-huquqiy munosabatlari O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi va
«Sug‘urta faoliyati» to’g’risidagi Qonunda o’z aksini topgan. Maxsus vakolatli davlat
organi qonunda belgilangan tartibda sug'urta tashkilotlarining faoliyatini nazorat etib
boradi. Zaruriyat bo’lganda esa, sug’urtalanuvchilaming manfaatini himoya etish *
9
8
99 O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining 959-moddasi.
98
maqsadida undan sug'urta faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyani
chaqirib olish huquqiga ega.
Sug'urtani huquqiy tartibga solish davlat tomonidan sug'urta munosabati
qatnashchilarining xatti-harakatini huquqiy normalar vositasida amalga oshiriladi.
Jismoniv va vuridik sh&xslaming mulkiy huquqlarini har xil oldindan ko'rib
bo'lmaydigan sug'urtaviv himoya qilish uchun ko'pchilik sh&xslar tomonidan tashkil
etiladigan maxsus fond hisobidan amalga oshiriladigan sug'urta faoliyati jarayonida
paydo bo'ladigan ijtimoiy munosabatlar mavjud. Ushbu munosabatlami tartibga
soladigan normalar yig'indisiga sug'urta huquqi deyiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
