0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

8.4.  Rivojlangan mamlakatlarning sug'urta  bozori infratuzilmasi

Chet  el  mamlakatlari  tajribasi  shuni  ko'rsatmoqdaki,  davlat  sug'urta  nazorati 

sug'urta  kompaniyalarini  nazorat  qilish  bilan  birga  sug'urta  vositachilari  faolivatini 

nazorat  qilishni  ham  talab  etadi  va  bu  holat  sug'urta  bozori  rivojlanishining  muhim 

sharti  hisoblanadi.  CHunki  busiz  sug'urta  xizmatlari  iste'molchilaming  himoyasini 

ta'minlash mumkin emas.

Rivojlangan  mamlakatlarda  sug'urta  vositachiligi  instituti  mehnat  bozoriga 

ijobiy  ta'sir  ko'rsatadi.  Yangi  ish  o'rinlari  (shtat  va  shtatdan  tashqari)  ochilishi, 

aholining  bandligini  ta'minlaydi.  Har  xil  mamlakatlarda  aholining  1-1,5  %  sug'urta 

sohasida ishlab kelmoqda84.

Sug'urta  vositachilari  faolivatini  tartibga  solishning  huquqiy  asoslari  o'z 

xususiyatlariga  ega  bo'lgan  maxsus  sug'urta  qonunchiligida  o'z  aksini  topadi.  Lekin 

oxirgi  yillarda milliy  qonunchilikda  umumiy  o'xshashliklar mavjud  bo'layotganligini 

kuzatishimiz 

mumkin. 

Bu 

holat 

Yevropa 

Ittifoqi 

doirasida 

Yevropaning 

integratsiyalashuvi  natijasi  desak  mubolag'a  bo'lmaydi.  Bunga  asos  sifatida  sug'urta 

vositachiligini  tartibga  soladigan  “Vositachilar  to'g'risida"gi  Yevropa  Ittifoqining 

1976 yildagi  77/92/SEE—sonli direktivasini keltirishimiz mumkin85.

Sug'urta  agentlari  sug'urtalovchi  nomidan  sug'urta  bozorida  ishtirok  etishlari 

jihatidan  kelib  chiqib,  ulaming  faoliyatlari  sug'urtalovchilar  bilan  birga  tartibga 

solinadi.  Sug'urta  brokeri  rivojlangan  mamlakatlarda  sug'urtalanuvchi  (qayta 

sug'urtalanuvchi)  manfaatida  bo'lganligi  uchun  uning  faoliyati  davlat  tomonidan 

alohida,  maxsus usul va shaklda tartibga solinadi (litsenziyalashtirilishi  va h.k.).

Sug'urta  agentlari  sug'urtalovchi  bilan  fuqarolik-huquqiy  shartnoma  asosida 

ishlaydi  (ayrim  davlatlarda  mehnat  shartnomalari  asosida).  Chegaralangan  tamoyil

^Elektronmanbaa; http:  // w 'Y w .uisuranceconsulting.ru

85  /fCttiKtiHa 

M., 

I 

ocy.aapcrBeHHoe 

perytutpoBaHHe 

/teirrejibHocTH 

cTpaxoBbix 

areHTOB 

ti 

SpoaepoB 

(Me>KH>,HapoziHBiH ora.IT).  OHHaHCOBaa  ra

3

eTa.  PernoHajibHbiH BbinycK. 

2000

  i n n  

2

-

coh

. 

12

 

6

.

91

---

amal  qiladigan  mamlakatiar  ham  mavjud.  linga  ko'ra  sug'urta  agcntlari  faqat  hitta 

sug‘urtalovchi bilan ishlashiga ruhsat beriladi xolos.

Sug'urta brokerlari sug'urta bozorining  iqtisodiy  mustaqil  ishtirokchilari  bo'lib. 

tadbirkorlik  faolivatining  subyektlaridir.  Sug'urta  riski  joylashtiri 1 ishida  sug'urta 

brokerining  iqtisodiy  manfaatdorligi  bo'Imasligi  va  mijozni  brokerning  noinsof 

harakatlaridan  himoya  qilish  maqsadida  chet  ellarda  daviat  sug'urta  nazorati  va 

monopoliyaga  qarshi  kurash  organlari  sug'urta  brokerlari  bilan  virik  sug'urta 

kompanivalarining kelishuvlarini vamoliyaviy oqimlami nazoratga olishlari  mumkin.

Bundan  tashqari  bir  qator  mamalakatlarda  sug'urta  brokerlari  sug'urta 

kompanivalarining  ta'sischilari  bo'lishlari  mumkin  emasligi,  jismoniy  shaxslar 

sug'urta  va  brokerlik  tashkilotlarida  bir  vaqtning  o'zida  faolivat  ko'rsatishlari 

(ishlashlari) mumkin emasliklari va boshqa shu kabi  cheklovlar o'rnatilgan.

Barcha  davlatlarda  sug'urta  brokerlari  daviat  ro'yxatidan  o'tishlari  va  daviat 

reestriga kiritilishlari  talabi  o'rnatilgan.  Ko‘p  mamlakatlarda  brokerlar  uchun  yagona 

talab,  daviat  ro'yxatidan  o'tish  -   yuridik  shaxslar  uchun  yoki  xususiy  tadbirkor 

sifatida ro'yxatdan o'tish —jismoniy shaxslar uchun  bclgilangan.

Ayrim  mamalakatlarda daviat  ro'yxatidan  o'tish  talabi  sug'urta agcntlari  uchun 

ham  majburiydir.  Misol  uchun  Italiyada  sug'urta  agentlari  dastlab  xususiy  tadbirkor 

sifatida  ro'yxatdan  o'tkaziladilar.  so'ng  sug'urta  agentlarining  yagona  reestriga 

kiritiladilar86.

Ko'p  mamlakatlarda  (xususan,  Yevropa  Ittifoqining  barcha  mamlakatlarida) 

qonun  hujjatlari  bilan  sug'urta vositachilariga  maxsus  tayyorgarlikdan  o'tish  talablari 

o'rnatilgan.  Lekin  bu  talablaming  mazmuni  har  xil;  misol  uchun,  ayrim  davlatlarda 

sug'urta vositachilarining  kasbiy  tayyorgarlikdan  o'tish  muddatlari  ikki  xaftadan  bir 

necha  oygacha  belgilangan.  Sug'urta  nazorati  organlari  (sug'urta  tashkilotlari 

uyushmalari  va  jamoat  tashkilotlari  bilan 

birgalikda)  zimmasiga  sug'urta 

vositachilarining  kasbiy  tayyorgarliklari  va  malaka  oshirishlari  ustidan  nazorat  qilish 

vazifalari yuklatilgan.

Ular  o'quv  kurslari  dasturlarini,  malaka  talablarini.  imtihonlami  o'tkazish 

tartibini  va  boshqa  shu  kabi  standartlami  ishlab  chiqib,  tasdiqlavdilar.  Sug'urta 

agentlariga  nisbatan  sug'urta  brokerlarining  kasbiy  tayyorgarlik  darajasi  qattiqroq 

nazorat  qilinadi.  Bundan  tashqari  ayrim  hollarda  maxsus  tayyorgarlikdan  o'tishdan 

sug'urta  vositachiligi  faoliyatida  uzoq  muddatli  stajga  ega  bo'lgan  shaxslar  ozod 

etilishlari mumkin.

Umuman olganda sug'urta brokerlarining  faoliyati  barcha mamlakatlarda daviat 

tomonidan sug'urta agentlari  faoliyatiga nisbatan qattiqroq tartibga solinadi. 

Germaniyada  sug'urta  bozori  daviat  tomonidan  qattiq  tartibga  solingan.  Sug'urta 

nazorati  organlarida  ro'yxatdan  faqat  sug'urta  broker  (makler)lari  o'tadilar.  Sug'urta 

agentlarining faoliyatlari  federal qonunchilik asosida sug'urtalovchi  va agent o'rtasida 

tuziladigan shartnoma munosabatlari  bilan tartibga solinadi.

Germaniyada  faqat  bitta  sug'urta  kompaniyasiga  ishlaydigan,  bir  nechta 

sug'urta kompaniyasi  bilan  ishlaydigan va sug'urta kompaniyasi  ular uchun asosiy  ish 

joyi  hisoblanmagan,  sug'urta  agentligi  faoliyati  boshqa  kasbga  qo'shimeha  bo'lgan 

"o'rindosh” agentlar faoliyat yuritadilar.

^FIAfmnmaiikM-http:  // www.insuranceconsulting.ru

92

---

Germaniya  va  Fransiyada  sug‘urta  brokerlarining  vositachiligi  yordamida 

barcha  sug'urta  shartnomalarining  18-20  %.  Buyuk  Britaniyada  70  %,  AQSH  da  80 

%dan  kam  bo'lmagan  miqdori  tuziladi.  AQSHda  eng  katta  bo'lgan  lOOta 

sug'urtalovchi  faqat  sug‘urta  brokerlari  vositachiligida  sug'urta  shartnomalarini 

tuzadilar87.

Ingliz-amerika  huquq  tizimida  sug'urta  munosabatlarini  tartibga  solishga  katta 

e’tibor  berilgan.  Lekin  uning  harnma  tegishli  qarorlari  davlat  miqyosida  qabul 

qilinmagan.  Tartibga  soiuvchi  qarorlaming  aksariyat  qismi  o'zini-o'zi  boshqaruvchi 

yoki jamoat organlar maqomiga ega bo'lgan sug'urta vositachilari  uvushmalariga yoki 

jamiyatlariga berilgan.

Rossiya  Federatsiyasining  sug'urta  bozori  infratuzilmasiga  nazar  tashlaydigan 

boisak.  uningi  subyektlariga  ham  alohida  talablar  qo'yilganligini  ko'rishimiz 

mumkin.  Misol  uchun,  Rossiya  Federatsiyasida  sug'urta  ishini  tashkil  etish 

to'g'risidagi  ("Ob  organizatsii  straxovogo  dela v  RFV)  qonunga  ko'ra jismoniy  shaxs 

bo'lgan  sug'urta  agentlari  va  sug'urta  brokerlari  Rossiya  Federatsiyasi  hududida 

doimiy yashaydigan  fuqarolar bo'lishi  lozim.

Bundan  ko'rinib  turibdiki,  O'zbekistondagi  talabdan  farqli  ravishda  sug'urta 

brokerlari  jismoniy  shaxs  ham  bo'lishlari  mumkin.  Lekin  ular  xususiv  tadbirkor 

sifatida  ro'yxatdan  o'tishlai'i  talab  etilganss.  Sug'urta  agentlari  faqat  fuqarolik- 

huquqiy tusdagi  shartnoma asosida  faoliyat  ko'rsatishlari  belgilab  qo'yilgan.  Bu holat 

Rossiya  sug'urta  kompaniyalarida  sug'urta agenti  lavozimi  bo'lishi  mumkin  emasligi 

bilan  izohlanadi89.

Rossiya  Federatsiyasida 2006 yil  1  iyuldan