0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

S

 

tatbiq  qilish  muddatlarining  afzalliklari  bo'yicha  tartiblangan  taxlilning 

asosiy yo'nalishlari;

S

 

tahlilni tashkil etish sxemasi va o'tkazish tartibi:

a)  boshqamv  bo'yicha,  bo'limlaming  tarkibiv  bo'linmalari  bo'yicha  va 

mansabdor shaxslar bo'yicha analitik vazifalarning taqsimlanishi;

b)  ierarxik bo'ysunuvchanlik, analitik xizmatlaming o'zaro faoliyati:

v)  ishlaming  xodimlar  bilan  ta’minlanishi  (shu  jumladan,  analitiklami 

tayyorlash);

g) axborot bazasi va axborot oqimlarini shakllantirish tartibi va tarkibi;

y

  muddati  (tezkor,  joriv,  oylik,  choraklik,  villik)  analitik  ishlami  saqlanish 

mazmuni;

■S

  metodik  yondashishlar,  turlari,  muddatlari  va  yo'nalishlari  bo'yicha  tahlil 

algoritmi;

S

  tadqiqotlar  ustidan  nazoratni  amalga  oshirish  tartibi  tahlil  natijalarini 

rasmiylashtirish va ulami amalda tatbiq etishni ishlab chiqish.

401

---

Bunda  quyidagi  holatlami  hisobga  olish  maqsadga muvofiqdir.  Tahlil  sug'urta 

bozori  faoliyatining  barcha jabxalariga  "xizmat  ko‘rsatishi"  kerakligini,  uni  baholash 

va  prognozlash  uchun  asos  bo'lishini  inobatga  olib,  sug'urtaning  mazmuni  va 

yo'nalishlari  sug;urta  bozori  oldida  turgan  vazifaiar  va  maqsadli  yo'l  vo'riqlardan 

kelib  chiqishi  lozim.  Bunda  tahiil  alohida  strategik  taktik  yo‘l-yo‘riqIarga  aniq 

yo'naltirishni  ta'minlamog'i  lozim,  zero  uni  o'tkazish  usullari  va tartiblari  bir-biridan 

sezilarli  farq qiladi.

Sug‘urta tizimining  investitsiya  faoliyati.  Sug'urta  birinchi  navbatda  molivaviy 

inqiroz  bilan  bogiiqdir.  Ammo  shuni  ta’kidlash  joizki  sug'urtachilar  molivaviy 

chiqimlami  nazorat  qilishda  ishtirok  etadilar.  Bunda  tabiiy  bir  savol  tug'iladi: 

molivaviy chiqimlami nazorat qilishdan sug'urtachilar uchun qanday  zarar bor?

Awalo,  ulaming maqsadi  sug'urta qilishni  shunchaki  nazorat  qilish  cmas,  balki 

iqtisodiy  xarajatlami  keng  koiam da  kamaytirishdir.  Sug'urta  kompaniyalari 

ixtiyorida  juda  ko‘p  mablag'  bo'ladi.  Bu  sug'urta  to'lovlarini  to iash  va  talab 

majburiyatlarini  to'lash oralig'ida paydo  bo'ladi.

Sug'urta  kompaniyalari  to'plangan  mablag'lami  ushlab  o'tirmasdan  uni 

ivestitsivaga  vo'naltiriadi.  Sug'urta  kompaniyalari  investitsiyani  yo'naltirishda  keng 

diapazonni  qo'llashadi.  Bu  bilan  ular davlatga juda katta yordam  ko'rsatadi.  Sug'urta 

kompanivalardan  tushgan  mablag'lar  iqtisodning  biron  bir  tarmog'iga  vo'naltiriladi 

va o'sha tarmoqni o'sishiga yordam  beradi.

Albatta,  tabiiy  bir  savol  tug'iladi,  qayerdan  va  nima  evaziga  katta  mablag'lar 

olinadi?  Bunday  mablag'lar  bir  necha  ming  va  milionlab  kishilaming  sug'urta 

qilinishlaridan va yuqorida keltirib o'tilgan sug'urta turlarini  amalga oshishidan paydo 

bo'ladi.

Prezidentimiz  I.A.Karimov ta’kidlaganidek:  "Sug'urta nazoratiga  kuchli  bozor, 

bozorga  kuchli  sug'urta  nazorati  kerak".  ‘'8j  "Sug'urta  faoliyati  to'g'risida'gi 

O'zbekiston  Respublikasining  Qonuni2

8

3

 284 O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining 

05.04.2002  y.  359-II-son  qaroriga  muvoftq  amalga  kiritilgan,  unda  sug'urtalashning 

huquqiy poydevori shakllangan.

Ushbu,  qonunning  10  moddasida  “Maxsus  vakolatli  davlat  organi”  bo'yicha 

alohida to'xtalgan.  Unda,  sug'urta tashkilotlarini  faoliyatini  davlat tomonidan tartibga 

solish  sug'urta  munosabatlari  barcha  ishtirokchilarining  huquqlari  va  qonuniy 

manfaatlari muhofaza etilishini ta’minlashga qaratilgandir.

Sug'urta faoliyatini tartibga solish  va nazorat qilishni O'zbekiston  Respublikasi 

Vazirlar Mahkamasi tomonidan  belgilanadigan maxsus  vakolatli  davlat organi  amalga 

oshiradi.

Maxsus vakolatli davlat organi:

^

  ijro  etilishi  majburiy  bo'Igan  to'lovga  qobiliyatlilik  normativlarini  hamda 

ulami 

aniqlash  tartibini,  ayrim  tavakkalchiliklar  bo'yicha  sug'urtalovchilar 

majburiyatlarining  yo'l  qo'yiladigan  eng  ko'p  yoki  eng  kam  miqdorini  va 

majburiyatlar  hajmining  yo'l  qo'yiladigan  ko'p  yoki  eng  kam  miqdorini  hisoblab

283Karimov I.A.  Islohotlar strategiyasi- mamlakatimiz iqtisodiy salohiyatini  yuksaltirishdir.

Prezident  Islom  Karimovning  2002-yilda  mamlakatni  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlantirish  yakunlari  va  2003-yilda 

iqtisodiy lslohotlarni  chuqurlashtirishning  asosiy yo'llari.  O 'zbekiston,  -   T.:  2000.  -  54  b.

^   O'zbekiston  Respublikasi  Qonuni.  Sug'urta  faoliyati  to'g'risidagi.  O 'zbekiston  Respublikasi  qonun  hujjatlari 

to'plami,  2002->il  5-aprel.

402

---

chiqarish  uslubini,  sug'urtalovchilaming  to‘lovga  qobiliyatini  aks  ettinivchi 

axborotlarni taqdim etish tartibi va muddatlarini belgilaydi:

S

 sug'urta  bozorining  professional  ishtirokchilari  sug'urta  faoliyati  to'g'risidagi 

qonun  hujjatlariga  rioya  etishini.  toiovga  qobiliyatlilikning  belgilangan  normativlari 

va moliyaviy barqarorlikning boshqa talablari bajarilishini  nazorat qiladi;

J

  sug'urtalovchilar 

va 

sug'urta 

brokerlarining 

sug'urta 

faoliyatini 

litsenzivalaydi;

■/

  sug'urtalovchilaming  sug'urta  zaxiralari  mablag'larini  shakilantirish  hamda 

joylashtirish  tartibi  va  shartlarini,  shuningdek  bunday  mablag'lar  hisobini  yuritish 

hamda ular bo‘yicha hisobotlar tuzish tartibini  belgilaydi;

S

  sug'urtalovchining.  sug'urta  brokerining  rahbariga  va  bosh  buxgalteriga 

qo'yiladigan malaka talablarini belgilaydi;

•S

  sug'urtalovchilar  tomonidan  taqdim  etiladigan  moliyaviy  hisobotlaming  va 

e’lon  qilinadigan  yillik  moliyaviy  hisobotning  shaklini,  shuningdek  uni  taqdim  etish 

hamda e’lon qilish tartibi va muddatlarini belgilaydi;

■S

  qonun  hujjatlariga  muvofiq  sug'urta  bozori  professional  ishtirokchilarining 

faoliyatini  tekshiradi  va ularga aniqlangan kamchiliklami  bartaraf etish to'g'risida ijro 

etilishi majburiy bo'lgan ko'rsatmalar kiritadi;

S

 sug'urta  faoliyati  to'g'risidagi  qonun  hujjatlari.  shu  jumladan  belgilangan 

iqtisodiy  normativlar sug'urtalovchi  tomonidan buzilganligi  uchun sug'urtalovchining 

ustav  fondi eng kam miqdorining 0,1  foizigacha miqdorda belgilangan  tartibda jarima 

soladi;

S

 qonun  hujjatlarida  belgilangan  tartibda  sug'urtalovchilar  va  sug'urta 

brokerlari  litsenziyalarining  amal  qilishini  to'liq  yoki  ayrim  sug'urta  turlariga 

(klasslariga)  nisbatan  to'xtatib  qo'yadi,  shuningdek  ulaming  faoliyatini  tugatish 

to'g'risida sudga murojaat qiladi;

S

 har  bir  moliya  y ill  tugaganidan  key in  olti  oy  ichida  sug'urta  faoliyatini 

tartibga solish  va uni  nazorat  qilish  borasidagi  faoliyati  to'g'risida yillik  hisobotlami. 

shuningdek sug'urta bozorining  moliya yili mobaynidagi  faoliyati to'g'risida statistika 

maiumotlarini e’lon qiladi;

■/

  sug'urtalovchilaming  investitsiya  faoliyatini  amalga  oshirish,  shuningdek 

sug'urta  hodisalari  yuz  berishining  oldini  olish  va  ogohlantirish  chora-tadbirlarini 

sug'urtalovchilar tomonidan moliyalashtirish tartibi hamda shartlarini  belgilaydi;