Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

81 

 

HIChM 

–  muayyan  sanoat  nuqtasi  (punkti)  yoki  alohida  rayonda,  uning 

tabiiy  va  iqtisodiy    sharoitlari,  transport  va  iqtisodiy  geografik  o‘rniga  muvofiq 

korxonalarni  to‘g‘ri  tanlab  olish  va  joylashtirish  hisobidan  iqtisodiy 

samaradorlikga erishadigan ishlab chiqarishni hududiy tashkil etish shaklidir. 

HIChMlar  g‘oyasi,  birinchidan,  iqtisodiy  rayonlar  xo‘jaligini  kompleks 

rviojlantirish  va,  ikkinchidan,  N.N.Kolosovskiyning  Ural-Kuznetsk  kombinati 

(UKK)  va  Baykalbo‘yi  («Angarqurilish»)  komplekslari  loyihalarini  yaratish  va 

ularni  amalga  tadbiq  etish  jarayonida  yuzaga  keldi.  Ushbu  tushuncha  ilk  bor 

Irkutsk-Cherelexovo  majmuasiga  nisbatan  ishlatildi.  Albatta,  bunda  muallifning 

injenerlarcha fikrlashi, transport-temir yo‘l qurilishi mutaxassisi bo‘lishi ham katta 

ahamiyatga ega bo‘ldi. Uning, Rossiya (sobiq Ittifoq) iqtisodiy geografiya fanining 

HIChMlar  va  iqtisodiy  rayonlar  to‘g‘risidagi  yutug‘ini  hatto  rivojlangan 

mamlakatlar AQSh va Germaniya ham tan olgan; bevosita muallifning o‘zi 1948 

yilda  Fransiyada  ushbu  muammolar  va  ularning  amaliy  yechimi  haqida  ilmiy 

ma‘ruzalar qilgan. 

HIChMlar iqtisodiy rayonlarning shakllanishi jarayonida muhim taktik va 

strategik  vosita  hisoblanadi.  O‘z  navbatida  bunday  majmualarning  o‘ziga  xos, 

individual  xususiyatlarini  aniqlashda,  ularni  alohida  tiplarga  ajratishda 

N.N.Kolosovskiy  «energiya  ishlab  chiqarish  sikllari»  («energiya  ishlab  chiqarish 

rayonlari»ga  mos  holda)  usulini  yaratdi  va  undan  unumli  foydalandi.  Bu  yerda, 

N.N.Kolosovskiy  bo‘yicha,  «energiya»  quvvat,  kuch,  harakat,  «energetika»  ish 

qilish, faoliyat ko‘rsatish qobiliyati ma‘nolarini  anglatadi. 

Ta‘kidlash  joizki,  N.N.Kolosovskiy  HIChM  va  energiya  ishlab  chiqarish  

sikllarini  ko‘proq  sanoatni  tashkil    etishga  nisbatan  ishlatgan.  Shuningdek,  u 

iqtisodiy rayonlar va bu ikki tushunchani o‘zaro aloqadorlikda qo‘llagan: iqtisodiy 

rayonlar asosini HIChMlar, ularning asosini esa energiya ishlab chiqarish tskillari 

---