Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

191 

 

―hududiy  ixtisoslashuv‖,  ―iqtisodiy  rayon‖  iqtisodiy  geografiyaning  o‗zak 

tushunchalar hisoblanadi. 

Kooperatsiya,  pirovard  natijada,  muayyan  bir  mahsulot  yaratish  uchun  turli 

korxonalarning hamkorligidir. Bu korxonalar faqat bir yoki ikki tarmoqqa tegishli 

bo‗lmasligi  mumkin.  Shu  bilan  birga,  kooperatsiyada  hududiy  birlik,  barcha 

ixtisoslashgan  korxonalarning  bir  joyda  o‗rinlashuvi  uncha  sezilmaydi  va, 

aksincha, ularning tarqoq ko‗rinishda joylashuvi kuzatiladi. 

Kooperatsiyada  qatnashuvchi  korxonalar  soni  ishlab  chiqarilayotgan 

mahsulotning  murakkabligiga  bog‗liq.  Chunonchi,  mashinasozlikda,  aniqrog‗i 

yengil  va  yuk  mashinalarini  ishlab  chiqarish  uchun  juda  ko‗p  ehtiyot  qismlar, 

detallar kerak. Shu bois, bunday mashinalarning yaratilishida yuzlab ixtisoslashgan 

korxonalarning  ulushi  bor.  Masalan,  Moskvada  yengil  avtomobil  yoki  Lixachev 

nomli  zavod,  Tolyattidagi  Volga  avtomobil  zavodi  (Jiguli)  va  shunga  o‗xshash 

birlashmalar  200  va  undan  ortiq  korxonalar  bilan  hamkorlik  qiladi.  O‗zimizning 

Asakadagi  ―GM  Uzbekistan‖  avtokorxonasi  ham  respublikamiz  va  boshqa 

mamlakatlardagi (asosan, Janubiy Koreya) korxonalar bilan aloqa bog‗lagan. 

Modomiki,  asosiy  yakunlovchi  yoki  yig‗uvchi  bosh  korxona  ko‗p  joydan 

asbob-uskunalar, detall va jihozlar olar ekan, u transport-geografik jihatdan qulay 

nuqtada joylashishi zarur. 

Kombinatsiya,  kombinatlash  kooperatsiyaga  o‗xshab  korxonalar  bir-

lashmasidan  iborat.  Ammo  bu  yerda  tarqoq  holda  joylashgan  birlik  emas,  balki 

ularning  hududiy  umumiyligi  tushuniladi.  Shu  sababali  kombinatsiyada, 

kooperatsiyadan farqli o‗laroq, ko‗proq hududiylik, majmua namoyon bo‗ladi. Bu 

ikki, yuzaki qaraganda bir-biriga o‗xshash tushuncha o‗rtasida boshqa farqlar ham 

bor. Kooperatsiyada natija, maqsad, pirovard mahsulot bir bo‗lsa, kombinatsiyada 

aksincha,  ya‘ni  xomashyo  bir  bo‗lib,  undan  olinadigan  mahsulot  turli  xildir. 

Demak, kombinatlashuv ma‘lum bir turdagi xomashyoni chuqur texnologik qayta 

---