Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

97 

 

Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, tabiiy resurslarni klassifikatsiyalashdan 

foydalanish  ularning  turli  guruhlari,  genetik  tavsifi,  xo‘jalikda  foydalanish 

imkoniyatlari,  o‘rganilganlik  darajasi  va  ulardan  oqilona  foydalanish  hamda 

saqlash  yo‘llarini  topish  imkonini  beradi.  Masalan,  ishlab  chiqarish  jarayoniga 

tiklanmaydigan  resurslarni  jalb  etishda  ulardan  oqilona  foydalanish,  to‘liq  va 

majmuali  qayta  ishlashga  e‘tiborni  qaratish  kerak  bo‘ladi.  Tiklanadigan 

resurslardan foydalanishda esa ifloslanishning turli yo‘llarini oldini olishga va har 

tomonlama qayta tiklashga e‘tiborni kuchaytirish zarur. 

Iqtisodiyotda  baholash  termini  falsafiy  kategoriya  bo‘lgan  ―qiymat‖ 

tushunchasi bilan bir qatorga qo‘yiladi. Qiymat obyekt ahamiyatining qay darajada 

ekanligini  aks  ettiradi  va  bu  inson  ehtiyojlarini  qondirishi  hamda  obyektning 

shaxsiy  xususiyatlari  bilan  belgilanadi.  Tabiiy  resurslarni  baholash  umumfalsafiy 

yondashuvlardan kelib chiqib, resurslarga xos xususiyatlarni insonlar ilgari surgan 

qiymat mezonlari bilan taqqoslashni nazarda tutadi. Inson ehtiyojlarining turlariga 

qarab qiymat moddiy, ijtimoiy-siyosiy, estetik va boshqa turda bo‘lishi mumkin. 

Iqtisodiy  baholash  –  iqtisodiy  ko‘rsatkichlarda  ifodalangan  ishlab  chiqarish 

va  iste‘mol  orqali  ijtimoiy  ehtiyojlarni  qondirishga  xizmat  qiladigan  tabiiy 

resurslarning foydaliligini aniqlash; 

Noiqtisodiy  baholash  –  tabiiy  resurslarning  iqtisodiy  ko‘rsatkichlarda 

ifodalanmagan  ekologik,  estetik,  madaniy  va  boshqa  qiymatini  aniqlash 

hisoblanadi. Noiqtisodiy baholash orasida texnologik (ishlab chiqarish) baholashni 

ham alohida ko‘rsatish mumkin. Chunki, u bir turdagi iqtisodiy resurslar ichidagi 

tabiiy farqlarni ajratishni aniqlashga mo‘ljallanadi (masalan, neft va ko‘mir turlari). 

Baholash variantlari uning turli ko‘rsatkichlaridan foydalanishni talab etadi, 

bular quyidagilarda ko‘rinadi: 



 

 natural (tonna, kub metr, gektar va x.k.); 

---