73
qarshi ma’noli so`zlar va paronimlar.
8.Qo`llanishiga ko`ra: aktiv va passiv.
9.Onomasiologik - nominatsion xususiyatlariga ko`ra; antroponim,
toponim, zoonim...
10.Vazifaviy - uslubiy xususiyatlariga ko`ra: kitobiy, rasmiy, so`zlashuv.
11.Lug'at tarkibidagi qatlamiga ko`ra: o`z va o`zlashgan qatlam,
chegaralangan va chegaralanmagan qatlam.
12.Emotsional - ekspressiv jihatiga ko`ra: emotsional - ekspressiv
bo`yoqdor va bo`yoqsiz so`zlar.
13.So`zning ifodalaydigan kategorial umumiy ma’nosiga ko`ra: narsa, buyum,
shaxs, mavjudotlarni atovchi so`zlar; belgi, xususiyat, munosabat ifodalovchi so`zlar; harakat-holat ma’nosini
bildiruvchi so`zlar; o`rin-payt, tarz-tus ma’nosini ifodalovchi so`zlar va h.k. Demak, so`zlarga berilgan xilma-xil tasnifning mavjudligi
ularning serqirraligidan dalolat beradi. Har xil tasnifning har biri o`z o`rnida ahamiyatlidir. So`z va uni tasniflash asoslari tilshunos
I.Madrahimov tomonidan o`rganilib, uning ma’noviy, sintaktik, morfologik guruhlanishi asoslab berilgan.
So`zlar
ma’noviy belgisiga ko`ra quyidagicha turkumlanadi:
1.Mustaqil ma’noli so`zlar:
a) mavjudotlarni atovchi so`zlar - otlar;
b) belgi - xususiyatni atovchi so`zlar – sifatlar;
d) harakat - holat ifodalovchi so`zlar – fe’llar;
e) miqdorni ifodalovchi so`zlar – sonlar;
f) o`rin - payt, tarz - tusni ifodalovchi so`zlar- ravishlar;
g) taqlidni ifodalovchi so`zlar-taqlidiy so`zlar.
2.Bo`sh-ishora ma’noli so`zlar-olmoshlar.
3.Yordamchi ma’noli so`zlar: ko`makchi, bog'lovchi, yuklama, ko`makchi fe’llar. So`zlarning mustaqil va yordamchi tiplarga
ajralishi ularning mustaqil holda ma’no ifodalay olish qobiliyatiga ko`ra belgilanadi.
O`zbek tilshunosligida olmoshlarning doirasi va vazifasi zo`rma-zo`rakilik bilan cheklantirilib, "ot, sifat, son o`rnida
qo`llanuvchi so`zlar "sifatida tor doirada tushinilgan edi. Bu o`rinda olmoshning nafaqat ot, sifat, son o`rnida, balki fe’l, ravish, taqlidiy
so`z, undov gap, hattoki matnni almashtira olish, ularga ishora etish xususiyati hisobga olinmagan. Olmoshlar sinfiga:
-
men, sen, biz, siz, ular kabi shaxsga;
-
kim, nima, ana, mana, bu kabi predmetga ishora qiluvchi leksemalar;
-
qanday, bunday, shunday kabi belgiga;
-
buncha, shuncha, qancha kabi miqdorga;
-
shunday bo`lmoq, shunday qilmoq kabi harakat-holatga ishora etuvchi leksemalar ham kiradi. Ishora so`zlarning ma’nosi
matn ichida oydinlashadi.
Leksemalar
morfologik tasnifga ko`ra ikki tipga ajratiladi:
1.O`zgaruvchi leksemalar.
2.O`zgarmas leksemalar.
O`zgaruvchi so`zlar morfologik kategoriyalar (son, egalik, kelishik, nisbat, qiyoslash, subyektiv munosabatlar, kesimlik,
o`zgalovchi)ning qo`shimchalarini qabul qila oladi. O`zgarmas so`zlar bunday qo`shimchalarni qabul qila olmaydi. Leksemalarning
morfologik imkoniyatiga ko`ra tasnifini quyidagicha beramiz:
Do'stlaringiz bilan baham: