Оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Raketka 
 
Raketkalar  ilk  bor  yog‘ochdan  tayyorlangan.  Zamonaviy  raketkalar  turli 
materiallardan tayyorlanadi: ko‘mir plastikdan alyuminiygacha, po‘latva titandan, 

---

254 
ular  tufayli  bu  asbob  to‘p  uzatish  yuklamalari  hamda  simning  tarangligiga 
chidamlidir.  Mohir  o‘yinchilar  uchun  raketkalar  odatda,  ko‘mir  tola  asosidagi 
kompozitsion  materiallardan  tayyorlanadi  va  ularichiga  boshqa  materiallardan 
tuzilishga oid unsurlar qo‘shiladi. Havaskor va endigina sport bilan shug‘ullanishni 
boshlaganlar  uchun  raketkalarni  “uchlik”,  ya’ni  ko‘z  bilan  ko‘rinib  turgan  T- 
shaklidagi tugun bilan ajratish mumkin. O‘rta hisobda raketkaning og‘irligi 70-100 
grammni  tashkil  qiladi.  O‘yin  xususiyatlariga  ta’sir  etuvchi  raketkalarning  asosiy 
fizik  tavsiflariga  og‘irligi  bilan  bir  qatorda,  og‘irlik  markazi  joylashuvi  (ya’ni, 
balans),  tayoqchaning  qattiqligi,  obod  (to‘g‘in)ning  egilishga  bo‘lgan  qattiqligi 
hamda  tayoqchani  aylanishga  bo‘lgan  qattiqligi  kiradi.  Aksariyat  hollarda,  bu 
tavsiyalarga bog‘liq ravishda bitta raketka o‘yinning hujum va kuchli uslubiga ega 
bo‘lgan  o‘yinchilarga  tavsiya  etilsa,  boshqalarga,  ya’ni  ko‘proq  himoyalanuvchi 
taktik  tuzilmalardan  foydalanadigan  o‘yinchilarga  boshqa  xususiyatlarga  ega 
bo‘lgan  raketkalar  tavsiya  etiladi.  Mohir  sportchilar  uchun  mo‘ljallangan 
raketkalarning  model  turlarida  bir  model  ichida  og‘irligi  bir  necha  grammga 
farqlanuvchi hamda raketkani ushlaydigan dastasining turli qalinligiga ega bo‘lgan 
raketkalar  farqlanadi.  Mohir  o‘yinchilarning  aksariyati  raketkani  ushlab  turadigan 
joyiga maxsus o‘ramlar, ya’ni “grip” deb nomlanuvchi o‘ramlardan foydalanadilar, 
bu raketkani ushlash ustidan eng yaxshi nazoratni ta’minlab beradi.  
Volan 
Volanlarning  ikki  turi  mavjud:  plasmasa  va  patlilar,  ya’ni  tabiiy.  Plastik 
volanlarni havaskorlar uchun hamda mashg‘ulotning ba’zi bir turlari, ya’ni plastik 
volanlarning  asosiy  afzal  tarafi  bo‘lgan  uzoq  muddatga  yaroqliligi  talab  qilingan 
sport mashg‘ulotlar turlari uchun tavsiya etiladi. Plastik volanlarni uchish tavsiflari 
patli  volanlarning  tavsiflaridan  farq  qiladi.  Odatda,  mohir  sportchilarning 
musobaqa va mashg‘ulotlari uchun standart sifatida patli volanlar olinadi. 
Aksariyat  hollarda,  sport  musobaqalari  reglamentida  patli  volanning 
muayyan markasi yoki seriyasi belgilab beriladi.  
 
 
 
Plastik volan (probka  yoki sintetik) tarzda  yasalgan bosh qismidan va unga 
mustahkamlangan  plastik  “yubka”  dan  iborat.  Patli  volan  16  ta  g‘oz  patidan 
tayyorlangan  bo‘ladi  hamda  uning  probkalik  bosh  qismi  yupqa  layk  teri  bilan 
qoplanadi. Patlar bosh qismining doirasi bo‘yicha yopishtirilib, ip bilan o‘raladi va 
ular  ham  yopishtiriladi.  Volanning  og‘irligi  5  gramm.  Ishlab  chiqarishda 
volanlarning uchish tezligi va traektoriyasi bo‘yicha, navlar bo‘yicha bo‘linadi va 
ajratiladi. Navlar bo‘yicha ajratish natijasi bo‘yicha turli guruhlar turli nom oladi, 

---

255 
ular  volanning  ham  qobig‘iga  (bunda  3-6-12  donadan  iborat),  ham  volanning 
o‘ziga yoziladi (masalan, volanning bosh qismining ichki tomonida yopishtirilgan 
qog‘ozlar  bilan  yoki  pat  yoki  plastik  yubka  bilan  birlashgan  qismining  chetida 
rangli chiziq bilan belgilanadi).  
Bitta  matchda  mohir  o‘yinchi  bir  qancha  patli  volanlardan  foydalanadi:  24 
ta,  36  ta  volan  ishlatiladi.  Ekstra-klass  sportchilar  esa  bundan  ko‘p  ishlatadi. 
Volanlar  ularga  raketkaning  cheti  bilan  to‘p  uzatilganda  ko‘proq  shikastlanadi, 
bunday  to‘p  uzatishlar  doimo  texnikaviy  xatolar  natijasi  bo‘lib,  endi 
shug‘ullanishni  boshlagan  sportchilarga  xosdir.  Ammo  texnikasi  yuqori  sifatli 
bo‘lgan holatda ham volanlarga beriladigan to‘p uzatish va yuklamalar shu qadar 
kuchliki,  ular  tezda  bosh  qismi  bilan  patlarni  birlashish  qismini  siljitadi  yoki 
patlarni  alohida  sinishiga  olib  keladi,  bu  esa,  uchish  traektoriyasida  darhol  o‘z 
oqibatini ko‘rsatadi.