9-mavzu Mavzu: Elektr to`kining harakteristikalari. O’tkazuvchanlik elektr to`ki. To`k zichligi. Elektr to`kining ta’sirlari. Qarshiliklarning va uning temperaturaga bog’liqligi. Reja

          

     

 

        

                 

(3.2) 

bo’ladi,  bunda 

 

 

proporsionallik  koeffitsiyenti  qarshilikning  temperatura 

koeffitsiyenti deyiladi.  

---

     Metallar  qarshiligining  temperaturaga  bog‘liqligidan  turli  o‘lchov 

asboblarida  va  avtomatik  sistemalarda  foydalaniladi.  Ulardan  eng  ahamiyatlisi 

qarshilik termo- metri hisoblanadi. 

      Qarshilik  termometri 

chinni  yoki  sluda  plastinkaga  o‘ralgan,turli 

temperatura-larda  qarshiligi  aniq  ma’lum  bo‘lgan  metall  simdan  iborat.  Bunday 

sim  sifatida,  ko’pincha,  toza  platina,  oltin,  nikel,qo‘rg‘oshin  va  temir  simlar 

ishlatiladi.   

Elektr  tenzometrlari 

–  qarshilikni  deformatsiya  bilan  bog’liqligini 

o’chovchi qurilma. 

Xulosa:

  Xulosa  qilib  shuni  autish  mumkinki:  Elektr  to`ki  zaryadli 

zarralarning  tartibli  xarakati  tufayli  yuzaga  keladi.  Hosil  bo’lgan  elektr  to`kining 

yo’nalishi  qilib  musbat  zaryadlarning  yo’nalishi  qabul  qilingan.  Elektr  to`kining 

miqdoriy    xaraktirestikasi  bolib:  to`k  zichligi  ,  to`k  kuchi  qabul  qilingan.  To`k 

zichligi  deb    vaqt    birligi  ichida  to`k  chiziqlariga  perpindikulyar  bo’lgan  birlik 

yuzadan  zaryadning    oqib  o’tishiga  aytiladi.  O’tkazgichdan  o’tayotgan  zaryadli 

zarralarning harakatini ular ko’rsatgan tasirlariga  qarab aniqlash mumkin. Zaryadli 

zarralarning  tartibli  harakatidan  chetlanishiga  elektr  qarshilik  deyiladi. 

O’tkazgichlar  ichida harakatlanayotgan  erkin elektronlarning musbat ionlar bilan 

to’qnashishi  natijasida  issiqlik  ajraladi  shu  to’qnashish  esa  o’tkazgichdagi  elektr 

qarshilik  deyiladi.  Qarshilik  o’tkazgich  turiga  va  uning  shakliga  bog’liq.Agar 

o’tkazgich temperaturasi ortsa uning qarshiligi ham ortadi. 

Konviksion  to`k  –  bu  makro  jism  harakati  tufayli  yuzaga  keladigan  to`k. 

O’tkazuvchanlik to’ki bu – makro jism harakatlanayotganda uning ichidagi mikro 

zarralarning tartibli harakati tufayli yuzaga keladi.  

Berk  zanjir  uchun  om  qonuniga  xulosa  qilib  shunday  deyishimiz  mumkin:  

Zanjirda oqayotgan to`k shu zanjirdagi elektr yurituvchi kuchga to’g’ri proposinal 

to’la  qarshilikka  teskari  proporsional.  Demak  zanjirdagi  tok  eng  katta  bo’lishi 

uchun uning to’la qarshiligi eng kchik bolishi kerak. Ya’ni qisqa tutashuv vaqtida 

zanjirdan o’tayotgan tok eng katta bo’ladi. 

Nazariy savollar:

 

1.  Konveksion va o’tkazuvchanlik to`klarni tariflang. 

---

2 . Elektr qarshiligini nima ?  O’tkazgichlarda elektr qarshiligi qanday yuzaga  

     keladi ,mexanizimi nimadan iborat. 

3.  Solishtirma qarshilik nima ? Uning kattaligi nimalarga bog’liq ? 

4.  O’tkazgichlarning qarshiligi temperaturaga bog’liqligini tushuntiring . 

5.  Qarshilikning temperaturaga bog’lanishi qanday amaliy axamyatga ega? 

Foydalanilgan adabiyotlar:

 

1.

 

С.Г. Калашников Электр–Умумий физика курси Тошкент-1979;  

6-боб  §53 – 61. 

2.  И.Е Иродов. Основые законы електро  – магнетизма . М. 1983.гл.

 

5.§ 

5.1 – 5.3 

3.  Д. В. Сивухин. Общий курс физики. Т–3. 2004. Гл.2. § 40 – 41, 43 

4.  А. Н. Матвеев. Курс физики. Электричество и  магнутизм. М. , 1983. 

Internet saytlari: 

1. 

www.youtube.com(Empiric

 Scool, Veritasium, Yunitov Fizika kanallari) 

2. 

www.yandex

 .ru