E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

JADVALNI  T O ‘ LDIRING.  SOVET  DAVLATINING  BOSHQA
 
DAVLATLAR  BILAN  TUZGAN  SHARTNOMASINI  IZOHLANG
Т.г.
S h a rtn o m a   tu zg an   davlatlar
S h a rtn o m a la r  izohi
35

---

4 -§ .  Germaniya
Birinchi  jahon
 
urushining
 
Germaniya  uchun
 
oqibatlari
G erm aniya  va  uning  ittifoqchilari  Birinchi ja h o n  
urushida m ag‘lubiyatga uchradi  (bu haq da avvalgi 
m avzularda  batafsil  m a ’lum ot  olgansiz).  G e rm a- 
niya  urushda  2  m ln  dan  ortiq qurbon berdi.  Y ara- 
d o r  b o ig a n la r,  asirlar  va  bedarak  yo'qolganlarni 
q o ‘sh ganda,  jam i  y o ‘qotish  7,5  m ln  k ishini  tashkil  etdi.  Ayni  pay tda 
h u k m ro n   doiralar,  m onopoliya  egalari  um shdan  ju d a  katta  foyda  ko‘rdilar. 
(M asalan,  birgina  K rupp  konsernining darom adi  15 baravar ortdi).  N atijada 
yirik  m ulkdorlar m am lakat  hayotida qudratli  ijtimoiy,  iqtisodiy, siyosiy kuchga 
aylandilar va  hukum at siyosatiga  katta t a ’sir ko‘rsata boshladilar.
Urush  m ehnatkash  tabaqalarga  katta  salbiy  oqibatlar  keltirdi.  U m um iy 
m ehnat majburiyati  ishchilar uchun am alda katorgaga teng edi.  U m sh qishloq 
xo‘jaligiga  ham   katta  talafotlar  keltirdi.  1918-yilning  kuziga  kelganda  ekin 
m aydonlari  am ald a  2  b aravar  kam aygan  edi.  O chlik,  ep id em iy alar  va 
ch o ‘zilib  ketgan  urush azoblari aholining boshiga ju d a katta  kulfatlar keltirdi. 
Aholining  bunday  qism ati  m am lakatda  inqilobiy  vaziyatni  vujudga  keltirdi. 
Ayni  paytda  Rossiya  inqilobi  ham   o ‘z  ta ’sirini  o ‘tkazm ay  qolm adi.
G erm aniya  inqilobi  1918-yil  3-noyabr  kuni  boshlandi.  Shu  kuni  Kil 
sh ah rid a  jo y lash g an   harbiy  d e n g iz c h ila r  u rush   davom   etishiga  qarshi 
q o ‘zg‘olon  ko ‘tardilar.  Kil  ishchilari  esa  q o ‘zg‘olonni  q o ila b -q u w a tla d ila r 
va  um um iy  ish  tashlash  e io n   qildilar.  Shaharda  ishchilar  va  soldatlar  So- 
vetlari  tashkil  etildi.  Inqilob  to iq in i  9-noyabrda  Berlingacha  yetib  keldi  va 
u  b u tu n   G e rm a n iy a g a   yoyildi.  Q o ‘rqib  k etg an   im p e ra to r  V ilgelm   II 
m am lakatdan  qochib  ketdi.  Shu  tariqa  G erm aniy ada  m onarxiya  quladi. 
M am lakatda  hokim iyat  xalq  vakillari  Soveti  q o iig a   o ‘tdi.
10-noyabrda  tuzilgan  yangi  hukum atga  G erm aniya  sotsial-dem okratik 
partiyasining yirik arboblaridan biri  —  F.  Ebert  rahbarlik qilgan.  Bu  hukum at 
G erm aniyani  Respublika  deb  e'lo n   qildi  va  u  11-noyabr  kuni  A ntanta  bilan 
d a stla b k i  y a ra sh   b itim i  im z o la d i.  Bu  b itim n in g   im z o la n is h i  y angi 
h u k u m atn in g   x alqaro  m ay d o n d a  tan   o linishi  degani  edi.  U nga  k o ‘ra, 
m a m la k a td a   q a m a l  h o la ti  b e k o r  q ilin d i,  s o ‘z,  y i g i li s h   o i k a z i s h ,  
u y u sh m a la rg a   b irla sh ish   erk in lig i  e i o n   q ilin d i.  S h u n in g d e k ,  siyosiy 
m ah b u slarg a  a m n istiy a   e i o n   q ilin d i.  B irin ch i  m a rta   u m u m iy ,  te n g , 
to ‘g‘ridan  t o ‘g‘ri,  yashirin  ovoz  berish  y o ii  bilan  saylov  o ‘tkazish  jo riy 
etildi.
Ayni  paytda  huk um at  dem obilizatsiya  qilingan  soldatlarni,  ishsizlarni 
ish  bilan  t a ’m inlash  va  ijtim oiy  him oya  qilish  tad b irlarn i  ko‘ra  boshladi. 
15-noyabrda  Kasaba  uyushm alari  bilan  ish  beruvchilar o ‘rtasida  kelishuvga 
erishildi.  U nga  k o ‘ra,  K asaba  uyushm alari,  ularning jam oaviy  sh artn o m a 
tuzish va korxonalarda  ishchi  nazoratini  olib boruvchi  q o ‘m italar tuza olish 
huquqlari  ta n   olindi.  B undan  tashqari,  h u k u m at  eng  yirik  korxonalarni
36

---

davlat  ixtiyoriga  o ‘tkaza  olish  huquqiga  ega  b o id i.  S hu nin gd ek,  h u k u m at 
K onstitutsiyani  ishlab  chiqish  u c h u n   T a ’sis  yig‘ilishi  ch aq irishg a  v a ’da 
berdi.  B ularning bari  G erm aniya  m ehnatk ash larining   k atta  ijtim oiy y u tu q - 
lari  edi.