O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

1-§. Quymalarni metall qoliplarda olish 

---

84 
 
Bu usulda po‘lat qolipga metall erkin quyilib puxta, aniq o‘lchamli, tekis 
yuzali  sifatli  quymalar  olinadi.  Metall  qolip  narxining  qimmatligi,  qolipda 
metallning  tez  sovishi  sababli  metallning  oquvchanligining  kamayib  ketishi, 
quymalar  yuzasida  qattiq  qatlamli  struktura  bo‘lishi  bu  usulning  kamchiligi 
bo‘ladi. Metall qoliplar konstruksiyasi olinuvchi quyma shakli va o‘lchamlariga 
ko‘ra turlicha bo‘ladi. Masalan, oddiy quymalar olishga mo‘ljallangan qoliplar 
ajralmaydigan  va  murakkab  quymalarning  qoliplari  vertikal,  gorizontal  yoki 
murakkab tekisliklar bo‘yicha ajraladigan bir
 
necha bo‘lakdan iborat bo‘ladi. 
Qora  metall  quymalar  uchun  sterjenlar  sifatli  qumgilli  materiallardan 
yasalsa, rangli metall quymalar uchun qora metall qotishmalaridan tayyorlanadi. 
Qolipga quyilgan metallning bir tekis sovishini ta’minlash maqsadida uning sirt 
yuzalariga  maxsus  quyma-barmoqlar  o‘rnatiladi.  44-  rasmda  vertikal  tekislik 
bo‘yicha ajraluvchi metall qolip ko‘rsatilgan. 
 
44-rasm.
 Metall qolipni vertikal tekislik bo‘yicha ajralishi: 
1 va 2 - qolip pallalari; 3 - quloq; 5, 6 va 9 - quyish tizimi kanallari; 
7 - shtir; 8 - qolip; 10 - vipor; 11 - yarim qolip; 12 - old babka; 
13 - prujina; 14 - plita; 15 - turtki. 
Shuni qayd etish lozimki, qoliplarning ajralish yuzalarida havo va gazlarni 
chiqaruvchi  kichik  kanalchalari  bo‘ladi.  Qoliplarning  ish  muddatini  oshirish 
bilan  quyma  sifatini  yaxshilash  maqsadida  qolipga  metall  quyilgunga  qadar 
ularni 100-300oC ga qizdirib, ichki yuzalariga o‘tga chidamli bo‘yoq surkaladi 
yoki  o‘tga  chidamli  qo‘plama  material  yupqa  qilib  qoplanadi.  Agar  olinuvchi 
quyma  yupqa  devorli  bo‘lib,  shakli  murakkab  bo‘lsa,  uning  hamma  qismini 
metall bilan bir tekisda to‘ldirish maqsadida qolip tebratib turiladi. 
 

---

85