Sh. Pozilova

Nazorat savollari: 
 
1.
 
PDV larni yaratishda psixologik talablar? 
2.
 
Didaktik talablarga nimalar kiradi?
 
3.
 
Pedagogik  dasturiy  vositalarni  yaratishda  amal  qilinishi  zarur  boʻlgan 
tamoyillar qaysilar?
 
4.
 
Metodik talablar deganda nimani tushunasiz?
 
5.
 
Estetik talablarnning oʻziga xos xususiyatlari?
 
6.
 
Motivatsiya nima siz uchun?
 
7.
 
PDV larni loyihalashtirish bosqichlari qaysilar?
 
   
 
1.3.
 
Pedagogik dasturiy vositalarni yaratishda qoʻllaniladigan dinamik 
vositalar illustratsiyalar, animatsiyalar va video yaratish vositalari 
 
Maxsus  dasturlar  yordamida  xuddi  bir  varaq  oq  qogʻozga  qalam  yoki 
ruсhka  bilan  har  xil  rasmlarni  solish  singari  kompyuter  ekranida  siсhqonсha 
yordamida rasm сhizish, yаʻni tasvir tuzish, tuzatish va ularni harakatlantirish 
imkonini yаratdi. Bu dasturlar rasm solish programmalari yoki grafik redaktorlar 
hisoblanib,  ular  yordamida  tasvirning  elementlari  boshqarib  boriladi.  Bunday 
dasturlardan biri Adobe Illustratordir. 

---

39 
 
Adobe  Illustrator  dasturi  C++  tilida  yozilgan  boʻlib,  uning  birinchi 
versiyasining ishlab chiqilishi 1985-yilda Picasso nomi bilan boshlangan. Adobe 
kompaniyasi Creative Cloud tizimiga kirganidan soʻng Illustrator CC chiqarildi. 
Oxirgi versiyasi Illustrator CC 2018.1 boʻlib, 2018-yil mart oyida chiqarilgan va 
mahsulotning  22-avlodi  hisoblanadi.  Adobe  Illustrator  CC  gacha  chiqarilgan 
versiyalar turli nomlar bilan atalgan. Adobe Illustratorning 1997-yildan keyingi 
chiqarilgan  versiyalari  asosan  Windows  va  MacOS  platformalari  uchun 
chiqarilgan.
6
 
Adobe Illustrator CC 2018 dasturi – professional darajadagi innovatsion 
vektor grafik muharriri boʻlib, u asosan illyustratsiyalarni yaratishda, veb-sayt 
tarkibiy qismida, mobil ilovalarda va videokliplarda qoʻllaniladi. 
Adobe  Illustrator  Adobening  boshqa  ilovalari  bilan  aloqani  qoʻllab-
quvvatlaydi. Adobe Illustratorning oxirgi versiyasida veb-sayt yaratishdagi turli 
belgilar,  naqshlar,  logotiplar  uchun  CSS-kodni  mustaqil  shakllantiruvchi 
utilitalariga ega. Gradientlar bilan bevosita obyekt ustida ishlasa ham boʻladi. 
Elliptik  gradientlarga  oʻlchamlar,  ranglarni  toʻgʻrilash  va  shaffoflik 
parametrlarini sozlash imkoniyati mavjud. 
7
 
Bundan  tashqari  toʻr  koʻrinishida  joylashgan  100  tagacha  montaj 
sohalarini  koʻrib  chiqish  va  tartiblash  ham  mumkin.  Istalgan  vaqtda  loyihani 
ham kompyuter qattiq diskida, ham bulutli saqlash mumkin. 
Adobe Illustrator dasturi yoqilganda zamonaviy foydalanuvchi interfeysi 
chiqadi va tizim turli takliflar beradi. 
2018-yilda PC Magazine kompyuter jurnali Adobe Illustratorni vektor 
grafikasini tahrirlashning eng yaxshi dasturi deb atadi va ushbu dastur quyidagi 
imkoniyatlarni taqdim etadi: 
-
 
Illyustratsiyalarni chiqarish funksiyasi; 
-
 
Perspektivada chizish imkoniyati; 
                                                           
6
 
Михаил Райтман. ADOBE ILLUSTRATOR CC. Эксмо. 2014.
 
7
 
Adobe Creative Team. Справкапо Adobe® Illustrator® CC. 
Июнь 2016.
 
 

---

40 
 
-
 
Matnni avtomatik tekislash imkoniyati; 
-
 
Asbob-uskunalar sozlanuvchan paneli; 
-
 
Pikselli toʻrning qoʻlda boshqarish imkoniyati; 
-
 
Kaskadli jadvallar va stillarni chiqarish; 
-
 
Tasvirlarni vektorli grafikaga oʻtkazish; 
-
 
Logotiplar uchun gradientlar yaratish imkoniyati; 
-
 
Mobil  qurilmalarning  sensorli  ekrani  yordamida  loyihalar  ustida 
ishlash; 
-
 
Bir qancha montaj sohalarini ishlatish (alohida yoki birga). 
Adobe  Illustrator  boshqa  dasturlar  kabi  oʻziga  xos  xususiyatlarga, 
afzallik va kamchiliklariga ega. Uning afzalliklariga quyidagilar kiradi: 
-
 
Vektorli naqshlarni yaratish; 
-
 
Rastrli tasvirlarni ochish; 
-
 
Belgilarning tiniqligi bilan ishlash; 
-
 
Boshqaruv elementlarining intuitiv tushunarliligi; 
-
 
Konturlar va chiziqlarning yuqori tiniqligi; 
-
 
Adobening boshqa mahsulotlari bilan tor integratsiyasi; 
-
 
Murakkab figuralar va dinamik obyektlar yaratish; 
-
 
Katta va ogʻir fayllarni qayta ishlashga imkon beradi; 
-
 
Grafik formatlarning katta miqdorini qoʻllab-quvvatlaydi. 
Adobe Illustrator dasturining kamchiliklariga esa quyidagilar kiradi: 
-
 
Litsenziyaning qimmatligi; 
-
 
Oʻrnatish vaqti uzoqligi; 
-
 
Vaqtincha ishlatish vaqti – 7 kun; 
-
 
Illustratorning yangi funksiyalari va keng imkoniyatlari faqatgina 
toʻliq versiyada mavjud. 
Ilovani  birinchi  bor  ishga  tushirganda  “Uskunalar”  paneli  ekranning 
chap tomonida joylashgan boʻladi. “Uskunalar” panelidagi uskunalar Illustrator 
dasturida  obyektlarni  yaratish,  ajratish  va  ular  ustida  amallar  bajarish  uchun 
ishlatiladi. Baʻzi uskunalarning parametrlari mavjud boʻlib, ular uskunalar ustiga 

---

41 
 
ikki  marta  bosganda  koʻrsatiladi.  Ularga  kiritish,  ajratish,  chizish,  tanlash, 
tasvirni oʻzgartirish va boshqa joyga koʻchirish uskunalari kiradi. 
8
 
Adobe Illustrator oynasi esa quyidagicha koʻrinishda boʻladi: 
1.3.1.-rasm. Adobe Illustrator ishchi oynasi 
 
1.3.2-rasm. Adobe Illustrator dasturida grafika va illyustratsiyalar 
yaratishga moʻljallangan boʻlim 
 
Illustratsiyalarni  yaratishda  chizish  usullaridan  keng  foydalaniladi.
 
Illustrator quyidagi chizish usullariga ega. 
-
 
Standart usulda chizish 
-
 
Obyektlar orqasida chizish 
-
 
Obyektlar ichida chizish. 
Hozirda  “Pero”  uskunasi  yordamida  yulduz  chizamiz  va  unga  effekt 
beramiz. “Pero” uskunasi yordamida chizish mumkin boʻlgan eng oddiy kontur 
– bu “Pero” uskunasi yordamida bosish orqali yaratilgan ikkita tayanch nuqtadan 
tashkil topgan toʻgʻri chiziq. Uskuna yordamida sichqonchani bosishni davom 
                                                           
8
 
Евгения Ивановна Тучкевич. Самоучитель AdobeIllustratorCC. БХВ-Петербург, 2014, 353 с.
 

---

42 
 
ettirsa burchak nuqtalari bilan bogʻlangan kesilgan toʻgʻri chiziqlardan tashkil 
topgan kontur yaratish mumkin. 
1.3.3-rasm. Illustratsiyaga effekt berilgan koʻrinishi 
 
Animatsiyalar bilan ishlovchi dasturlardan biri bu - Ulead Gif Animator 
dasturi  hisoblanadi.
 
Dastur  1989-yilda  yaratilgan  boʻlib,  u  .gif  (Graphics 
Interchange u Format) formatida fayllarni saqlaydi. Bu dastur bir qancha  
1.3.4-rasm. Ulead Gif Animator dasturi interfeysi 
 
imkoniyatlarga  ega  boʻlib,  bunda  kadrlarni  ketma-ketligini  yaratgan  holda 
animatsiya roliklarini yaratish mumkin. Ulead Gif Animator dasturi interfeysi. 
 
1.3.5-rasm. Ulead Gif Animator dasturining uskunalar paneli 

---

43 
 
 
Dastur  File,  Edit,  View,  Object,  Frame,  Filter,  Video  F/X  va  Help 
boʻlimalaridan tashkil topgan.  
File menyusidan New boʻlimini tanlaymiz va yangi layer ochiladi. Biror 
obyektni olib unga animatsiya beramiz. 
 
1.3.6-rasm. Frame bilan ishlash 
 
Frame  menyyusidan  uni  kadrlarga  boʻlinish  holatlarini  koʻrishimiz 
mumkin. 
Uskunlar  panelidan  obyektga  yozuv  yozish,  rang  va  oʻlcham  berish 
mumkin. 
Ulead  Gif  Animator  dasturining  yana  bir  foydalanuvchilar  uchun 
qulaylik jihati shundaki, ishlash oson va qulay. 
 
Camtasia Studio dasturi
 – bu kompyuter monitori ekranidagi tasvirlarni 
yozib olish imkonini beruvchi juda ham qulay kuchli dastur hisoblanadi. Ushbu 
dastur  yordamida  biz  ekrandagi  jarayonlari  oson  tasvirga  olishimiz, 
vebkameralar orqali videoga olishimiz, PowerPoint taqdimotlarini, hamda audio 
yozuvlarni yaratishimiz mumkin. Dastur videoni tahrirlash imkonini beradi: turli 
effektlar  berish,  toʻgʻrilash,  ravshanlik,  ularning  oʻlchamlarini  almashtirish, 
kerakli  formatlarda  saqlash  va boshqalar. Camtasia  Studio  –  video  darsliklar, 

---

44 
 
taqdimotlar  va  boshqa  shunga  oʻxshash  kuzatuvchilarga  namoyish  etiladigan 
materiallar  yaratish  uchun  moʻljallangan.  Camtasia  Studio  dasturida  monitor 
ekranidagilarni  video  tasvirga  olishdan  tashqari  videoni  tahrirlash  imkoniyati 
ham mavjud. Camtasia Studio dasturidan foydalanib kompyuter monitorida yuz 
berayogan  barcha  jarayonlarni  osonlik  bilan  yozib  borish  mumkin.  Monitor 
ekranidagi  butun  sohani  yoki  uning  alohida  ajratilgan  sohasini  yozib  olish 
mumkin, shundan soʻng video va audioning turli effektlarini berishimiz mumkin 
boʻladi.  Monitor  ekranida  kuzatilayotgan  jarayonlarni  yozib  olish  uchun 
etarlicha yuqori unumdorlikka ega boʻlgan kompyuter tanlansa ish unumdorligi 
ortadi  albatta.  Camtasia  Studio  dasturining  yana  bir  afzalligi  shundaki,  u 
oʻzining shaxsiy TechSmit Screen Capture Codec kodekiga ega boʻlib, tasvirni 
kodlashtirishda  yaxshi  natijalarni  beradi.  Uning  algoritmi  tizimga  boʻlgan 
ortiqcha  yuklanishlarni  minimallashtiradi,  shuning  uchun  ushbu  dasturdan 
unumdorligi past boʻlgan kompyuterlarda ham foydalanish mumkin.  
Dasturning asosiy imkoniyatlari: 
1.  Monitor  ekranidagi  va  veb-kameralar  orqali  kuzatilayotgan 
jarayonlarni, mikrofondagi ovozni sifatli yozib olish. 
2. Videolavhalarga turli xil vizual effektlar berish. 
 3. Videoyoʻlaklarni kesib olish, birlashtirish, oʻchirish va qoʻshish. 
4. Audio yozuvlar qoʻyish va tahrirlash. 
5.  Videoni  bizga  qulay  boʻlgan  formatlarda  saqlash  SWF,  FLV,  AVI, 
MOV, WMV, PPT, GIF, RM, CAMV. 
Video  tasvirni  ushlab  olish  funksiyasini  bajarishga  moʻljallangan 
dasturlar  soni  kun  sayin  ortiq  bormoqda.  Bu  esa  Internetda  video-kurslar  va 
videomashgʻulotlarning koʻpayishi va ommalashishi bilan bogʻliq. Ammo ushbu 
dasturlarning barchasi ham bizga kerakli natijani bera olmaydi, Camtasia Studio 
dasturi esa boshqalardan video tasvirni sifatli ushlab olishi bilan farqlanadi. 

---

45 
 
 
1.3.7-rasm. Camtasia studio dastur interfeysi 
 
Camtasia  Studio  dasturining  asosiy  oynasida  bir  qancha  buyruqlar 
mavjud.  Ulardan  biri  Camtasia  Studioda  ekrandagi  bajarilayotgan  ishlarni 
videoga  olish  uchun  moʻljallangan  Record  the  screen  buyrugʻidir.  Bu  boʻlim 
ustida sichqonchaning chap tomonini bosib ishga tushirish kerak boʻladi. Bunda 
Camtasia Studio ekran video tasvirini amalga oshirish imkoniyatlari ekranning 
pastki  oʻng  qismida  koʻrinib  turadi.  Ushbu  qismda  toʻliq  ekranni  olish  yoki 
ekranning  biror  bir  qismini  olish  uchun  kerakli  oʻlchamlar  berish  mumkin. 
Bundan tashqari video yozish vaqtida ovozni ham yozib olish yoki yozmaslik 
mumkin,  ovozni  balandligini  oʻzgartirish  mumkin  hamda  shaxsiy 
kompyuterning web kamerasi mavjud boʻlsa, video yozayotgan inson oʻzini ham 
videoga olishi mumkin
9
.  
                                                           
9
 
http://camtasia-studio.org
 
 

---

46 
 
Tayyor olingan videoni saqlashimizdan avval uni tahrirlab olamiz, yaʻni 
uni  formatlarini  toʻgʻri  belgilab  olamiz.  Biz  Camtasia  Studio  bilan 
ishlaganimizda  videolarni  ikki  formatda  saqlash  imkoniyatiga  ega  boʻlamiz. 
Ular  .camres  va  .avi  formatlaridir.  Bizaga  qulay  bu  .avi  formatidir.  Chunki 
.camrec  formatida  saqlagan  fayllarimizni  electron  resursimizga  qoʻyishga 
muammolar yuzaga kelishi mumkin. Shuning uchun videolarni tahrirlashda .avi 
formatida saqlaganimiz maqbulroq. 
1.3.8-rasm Videoni saqlash 
 
Yuqorida  keltirilgan  dinamik  vositalar  pedagogik  dasturiy  vositalar 
yaratishda muhim ahamiyat kasb etadi. Mavzuga berilgan nazariy maʻlumotlarni 
talabarda  yanada  mustahkamlash  maqsadida  quyidagi    metodlarni  koʻrib 
chiqamiz.