O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug`bek nomidagi

 

2.3. O‟simliklarning viruslar bilan kasallish darajasini Vlasov usulida 

aniqlash  

O‗simliklarning  kasallanish  darajasini  aniqlash  uchun  1ga  maydondan 

dioganaliga bir-biri bilan kesishadigan chiziq bo‗ylab 20 ta 1m

2

 dan maydonchalar 

belgilanib  olinib,  ulardagi  o‗simliklar  tekshirib  chiqiladi  va  kasallanish  darajasi 

Yu.I. Vlasov usulida, ya‘ni quyidagi formula asosida hisoblandi. 

                             

P = 

N

n 100



 

Formuladagi: P – kasallanish darajasi (%);  

n - kasal o‗simliklar soni; 

          N- umumiy tekshirilgan o‗simliklar sonini anglatadi 

Umuman  olganda,  bu  usul  o'zining  tezkorligi,  sezgirligi  va  bir  vaqtning 

o'zida  bir  qancha  namunani  aniqlay  olish  va  fitopatogen  viruslarni  bir-biridan 

ajratib olish kabi afzalliklarga ega [1]. 

2.4. KXV ajratish va aralash infeksiyadan biologik tozalash 

Buning uchun tabiiy holda viruslar bilan kasallangan kartoshka o‘simligidan 

barg  namunasi  olinib,  yuqorida  keltirilgandek  yuqumli  shira  tayyorlab  olindi. 

Boshqa zamburug‘, bakteriya kabi mikroorganizmlardan tozalab olish uchun ushbu 

3 3

 

 

tayyorlangan  shira  3000  ay/daq.da    10  daqiqa  sentrifuga  qilinib,  cho‘kma  usti 

suyuqligi  quyib  olindi.  Tayyor  bo‘lgan  yuqumli  shira  differensiator  o‘simlik 

bo‘lgan  Gomphrena  globosa  o‘simligiga  mexanik  usulda  yuqtirildi  va  alomatlar 

paydo  bo‘lguncha  nazorat  qilib  borildi.  5-6  kunlik  kuzatishlardan  so‘ng  o‘simlik 

bargida qizil haqali nekrozlar qirqib olinib, chinni havonchaga solindi va 0,02M-li 

fosfat  bufferi  bilan  yaxshilab  ezildi  hamda  hosil  bo‘lgan  gomogenet  kartoshka               

X-virusining to‘plovchisi bo‘lgan Datura stramonium o‘simligiga mexanik usulda 

yuqtirildi va alomatlar paydo bo‘lguncha kuzatib borildi. Bu aralash infeksiyadan 

biologik usulda tozalangan KXV bo‘lib, bu o‘simlikdan virusli namunalar alohida-

alohida  polietilen  qopchalarga  200  g  dan  qilinib  muzlatib  qo‘yildi  va  bu 

namunalardan keying tadqiqotlarda preparatriv tozalash uchun foydalanildi.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 4

 

 

III BOB. OLINGAN NATIJALAR VA ULARNIG TAHLILI 

 

3.1. Kartoshka X-virusini ajratish va aralash infeksiyadan  

biologik tozalash  

          Olib  borilgan  tajribalar  va  kuzatishlar  natijasida,  juda  ko‗p  hollarda 

kartoshkaning  X,  S,  M,  A  va  Y-viruslarining  aralash  holda  kelib  o‘simlikdagi 

kasallikni yanada kuchaytirishi kuzatilgan (3-rasm) [13].  

 

 

 

Izoh: rasmning chap tomonida kasallangan, o`ng tomonida esa sog`lom o`simlik bargi berilgan 

3-rasm. Kartoshka navlaridagi virus kasalliklari va ularning alomatlari 

(Fayziyev, 2011) 

А – X  va S  viruslar bilan kasallangan Diyora navi; Б, Д – L va Х- viruslari bilan kasallangan To`yimli 

navi; В – kartoshkaning L-virusi bilan kasallangan Sante navi; Г, Е –Kartoshkaning Х, S vaY –viruslari 

bilan kasallangan Aqrab navi. 

 

 

Bu  esa  virusli  kasallikning  kuchayishiga  sabab  bo‗lishi  mumkin. 

Viruslarning  bunday  aralash  kelishi  aynan  bir  virusga  ajratib  olish  unga  qarshi 

kurash  choralarini  ishlab  chiqish  jarayonida  bir  qator  qiyinchiliklarni  keltirib 

chiqaradi.  Chunki  bu  viruslarning  xo‗jayin  o‗simliklari  aksariyat  hollarda  bir  xil 

3 5

 

 

bo‗ladi.  Shuning  uchun  virusni  ajratish  uchun  zarur  bo‗lgan  qulay  xo‗jayin 

o‗simlikni aniqlash va aralash viruslardan tozalash yo‗llarni ishlab chiqish muhim 

ahamiyatga ega. 

Kartoshkaning  ,,Diyora‘‘  navida  xol-xol  mozaika  va  bargning  buralishi  va 

barg  plastinkasining  kichrayishi  kabi  kasallik  alomatlarini  namoyon  qilgan 

o‗simliklar kartoshkaning X va S-viruslari bilan, ,,To‗yimli ‘‘navida  esa mozaika 

va  bargning  qayiqsimon  buralishi  kasallik  alomati  mavjud  bo‗lgan  o‗simliklar  

kartoshkaning    L,  X  va  M-viruslari  bilan,  kasallik  alomati  bargning  buralishi 

bo‗lgan  ,,Sante  ‘‘navi    faqat  kartoshkaning  L-virusi  bilan    ,,Aqrab‘‘  navi    esa  

kasallik    alomati    bargning  dag‗allashishi  va  mozaika  sifatida    paydo  bo‗lgan 

o‗simliklar  kartoshkaning  X,  S  va  Y-viruslari  bilan  kasallanganligi  IFA 

yordamidagina tekshirishlar natijasida aniqlandi [13]. Mamlakatimizda o‗rganilgan  

kartoshka viruslaridan mexanik usulda va hasharotlar yordamida juda oson tarqala 

oladigan  va  o‗simlikda  bir  necha  yil  davomida  kasallik  alomatini  namoyon 

qilmasdan  saqlanib,  hosildorlikka  katta  zarar  keltiruvchi  viruslardan  biri  bo‗lgan 

Kartoshka  X-virusini    o‗rganish  maqsad  qilindi  va  buning  uchun  dastlab  virusni 

ajratib olish, aniqlash va biologik tozalab, bir qator xususiyatlarini o‗rganish zarur 

edi.    Viruslarni  ajratish  va  biologik  tozalashda  mazkur  virusni  spetsifik  nekroz 

hosil qiluvchi va tizimli kasallantiruvchi o‗simliklardan o‗tkazib boshqa virusdan 

tozalash  ko‗zda  tutiladi.  Bu  jarayonda  virusning  yuqish  yo‗llarini  ham  hisobga 

olish  yaxshi  samara  beradi.  KXV  va  KSB  larini  ajratish  va  biologik  tozalash 

sxemasi  4-rasmda keltirilgan.  

KXV  ni  ajratishda  asosiy  tabiiy  manba  sifatida  kartoshkaning  ―Diyora‖ 

navidan  va  dastlabki      differensiator    o‗simlik    sifatida    Datura  stramonium  L. 

o‗simligidan   foydalanildi,   chunki   bu   o‗simlik    kartoshkani kasallantiruvchi 

viruslar    ichida    KXV    dan    tashqari    faqatgina  kartoshkaning  L-virusi  bilan 

kasallanadi,  ammo  bu  virus  mexanik  usulda  yuqmasligi,  faqat  payvand  yoki 

hasharotlar  yordamida  yuqishi  [11]  sababli  bizning  tajribalarimizda  o‗simlikning 

bu virus bilan kasallanish xavfi bo‗lmadi.  

 

3 6

 

 

 

 

           

4-rasm. Kartoshkaning X va S- viruslarini ajratish va biologik 

tozalash sxemasi (Fayziyev,2011) 

 

D.  stramonium  L.  o‗simligida  kasallik  alomati  sistemali  mozaika  sifatida 

paydo bo‗lgandan so‗ng (5-rasm), undan inokulyum olinib G. globosa  o‗simligiga 

yuqtirildi,  paydo  bo‗lgan  nekroz  qirqib  olinib  0,02M  li    FB  (pH  7,5)  qo‗shilib 

chinni hovonchada  inokulyum tayyorlandi va yana ikki marta mexanik usulda shu 

o‗simlikdan virus mononekroz holida o‗tkazilib biologik tozalanib olindi (sxema). 

Chunki  bir  qator  tekshirishlarimiz  natijasida  kartoshkaning  S    va  X-viruslari  

aralash holda kelishi kuzatilgan edi. 

 

3 7

 

 

 

5-rasm. Datura stramonium (bangidevona) o`simligida  

KXV ning hosil qilgan alomatlari 

 

Biologik tozalanganligini tekshirish maqsadida virusning bir qator indikator 

o‗simliklari, jumladan: D. stramonium L., G. globosa, Ch. album L., D. metel, Ch. 

amaranticolor  kabi  turlar  mexanik  usulda  kasallantirilib  paydo  bo‗lgan  kasallik 

alomatlariga qarab tekshirishlaridan so‗ng virusning biologik tozaligi aniqlandi  va 

virus to‗plovchi o‗simlik (D.stramonium)ga o‗tkazilib ko‗paytirib olindi (sxema).  

 

Sxema. 

KARTOSHKA X-V I R U S N I   A J R A T I SH 

 

1-PASSAJ 

Kasallangan =>  gomogenizatsiya =>G.globosa =>   nekroz  =>  D. stramonium 

 kartoshka             0,02 M Fosfat               nekroz        

 

        (sist. mozaika) 

    bargi                  bufer pH 7,5     

        

 

2-PASSAJ 

D. stramonium =>gomogenizatsiya => G.globosa =>  nekroz  =>    D. stramonium 

(sist. mozaika)      0,02 M Fosfat                nekroz        

 

         (sist.mozaika) 

                               bufer pH 7,5     

 

 

 

3 8

 

 

 

3-PASSAJ 

D. stramonium =>gomogenizatsiya => G.globosa =>  nekroz  => D. stramonium 

(sist. mozaika)     0,02 M Fosfat             nekroz         

                (sist. mozaika) 

                              bufer pH 7,5     

     

4-PASSAJ 

 D. stramonium =>  D. stramonium  (virus to`plovchi o`simliklar) 

(sis.mozaika) 

 

3.2. Kartoshka X-virusining qulay to„plovchi xo„jayin o„simligini 

aniqlash 

Virus tozalash uchun juda ko‗p infeksion material zarur bo‗lganligi sababli 

qulay to‗plovchi o‗simliklarni aniqlash muhim hisoblanadi. Bu uchun virus bilan 

kasallantirilgan bir qator  to‗plovchi o‗simliklardan bir xil miqdorda namuna olinib 

suyultirish orqali ulardagi virus miqdori aniqlandi (3-jadval). 

3-jadval   

KXV ni to„plash va ko„paytirish uchun qulay xo„jayin o„simlikni aniqlash 

 

Jadvaldan  ko‗rinib  turibdiki,  kasallantirilgan  barcha  o‗simliklarda    kasallik 

alomatlari  10

-5 

da  paydo  bo‗lgan,  ammo  ulardan  olingan  bir  xil  «yuqumli  shira» 

dan  paydo  bo‗lgan  nekrozlar  soni  bilan  farqlanadi.  Ch.  quinoa  va  kartoshka                    

(S.  tuberosum  L.)  o‗simliklaridan  olingan  namunadan  nekrozlarning  ko‗p  paydo 

bo‗lganligi,  ularda virusning  ko‗p  miqdorda  to‗planishidan    dalolat     beradi,   

 

T.r 

 

Tekshirilgan 

o‗simlik  nomi 

Suyultirish darajasi, marta 

N 

10

-1

 

10

-2

 

10

-3

  10

-4

  10

-5

  10

-6

  10

-7 

Nekrozlar soni, o‗rtacha 

1 

Ch. quinoa Will. 

107,6 

72,6 

33,3 

17 

8 

2 

0 

0 

2 

S. tuberosium L. 

113,3 

88,6 

42 

17,6 

5 

1,3 

0 

0 

3 

Ch.amaranticolor 

81 

70 

60,3 

22,3 

4 

2 

0 

0 

4 

D. metel L. 

62 

25 

12 

7 

4 

1 

0 

0 

5 

D. stramonium L. 

47,6 

33 

27 

14 

7 

1,3 

0 

0 

3 9

 

 

Ch.  amaranticolor,    bangidevona    (D.  stramonium  L.)  va    Datura  metel  L.  kabi  

o‗simliklarda    esa    virus  (  to`rta  barg  nekrozlarini  o`rtachasi)    o‗rtacha  darajada 

to‗planishi ma‘lum bo‗ldi.  

Ammo    kartoshka    o‗simligi    bargida  mavjud  bo‗lgan  ayrim  pigmentlar 

tozalash  jarayoniga  xalaqit  berishi  bilan  bir  qatorda,  bu  o‗simlikdan  ko‗p  virusli 

material yig‗ib olish biroz murakkabdir.Ch.album,Ch.quinoa va Ch. amaranticolor 

o‗simliklarida  kasallik  alomatlari  nekrotik  sariq  dog‗lar  sifatida  paydo  bo‗lib, 

kasallantirilgan bargdan boshqasiga tarqalmaydi (6-rasm).  

 

 

6-rasm. Chenopodium album L (oq sho`ra) o`simligida KXV  hosil qilgan                      

sariq nekrotik dog`lar  

(chapda KXV bilan kasallangan, o`ngda sog`lom o`simlik) 

 

Bir  qator  mualliflar  [1,13]  ta‘kidlaganidek,  virus  to‗plovchi  o‗simlik 

sistemali  kasallik  alomatlarini  hosil  qilsa,  ulardan  ko‗proq  virusli  material  yig‗ib 

olishga  imkon  beradi.  Bangidevona  va    mingdevona  (7-rasm)  kabi  o‗simliklarda 

KXV  xuddi  shunday,  ya‘ni  sistemali  kasallik  alomatlarini  keltirib  chiqaradi  va 

o‗simlikning butun vegetatsiya davomida saqlanib turadi.  

Bundan  tashqari,  bu  o‗simliklarning  qulayligi  shundaki,  virus  bilan 

kasallantirilgan  do‗rmon bargi yig‗ib olinsa bir necha kundan so‗ng  yana yangi 

barg  chiqaradi  va  bu  barglarda  kasallik  alomatlari  doimo  saqlanib  turadi. 

Kartoshka  va  sho‗raning  Ch.  quinoa  va  Ch.  amaranticolor  kabi  turlari  bargi 

4 0

 

 

yig‗ishtirib  olinsa,  o‗simlik  qurib  qoladi.  Bangidevona  esa  KXV  ni  ishlab 

chiqaruvchi haqiqiy biologik fabrikaga aylanadi. 

 

 

7-rasm. KXVning D. metel  o„simligidagi  kasallik alomatlari 

 

Ko‗pgina mualliflar [1,13] fikricha, viruslar o‗simlik tanasi va ildizida barg 

plastinkasiga  nisbatan  kam  miqdorda  to‗planadi,  agar  ulardan  virus  ajratilsa 

namunani  ezish,  maydalash  kabi  bir  qator  qiyinchiliklarni  keltirib  chiqaradi. 

Shuning  uchun  namuna  yig‗ishda  virus  bilan  kasallangan  o‗simlikning  qaysi 

organida ko‗proq to‗planishini aniqlash muhim hisoblanadi.  

   KXV  ning  xo‗jayin  o‗simlik  organlaridagi  miqdorini  aniqlash  uchun 

o‗simlik  organlari  (ildiz,  poya  va  barg)  olinib,  suyultirish  usuli  orqali  va  bu 

namunalardan  G.  globosa  o‗simligining  bargida  paydo  bo‗lgan  nekrozlar 

yordamida  aniqlandi,    natijalar  4-jadvalda  keltirildi.  Nekroz  hosil  qiluvchi 

indikator o‗simliklarning boshqa usullardan afzalligi shundaki, bu usulda «yuqumli 

virus» zarralari aniqlansa, boshqa usullarda esa «fizik virus» zarralari aniqlanadi. 

 

Jadvaldan ko‗rinib turibdiki, har uchala o‗simlikning ham ildizida virus bir 

xil miqdorda (10

-3

), bangidevona va mingdevona poyasida bir xil (10

-2

), kartoshka 

tanasida  esa  ularga  nisbatan  ko‗proq  (10

-3

)  to‗planishi  aniqlandi.  O‗simliklar 

4 1

 

 

bargida  esa  ildiz  va  poyaga  nisbatan  ko‗proq  (10

-5

)  to‗planganligi    tajribalar  

asosida   ma‘lum   bo‗ldi. 

 

4-jadval 

Xo„jayin o„simlik a‟zolarida KXV ning miqdorini aniqlash 

 

Virus  ko‗p  to‗plangan  (kartoshka,  sho‗ra)  o‗simliklardan  KXV  to‗plash  va 

ko‗paytirish  uchun  foydalansa  bo‗ladi,  ammo  bu  o‗simliklardan  ko‗p  miqdorda 

virusli  material  yig‗ib  olish  imkoni  yo‗q.  Sistemali  kasallik  alomatlarini  keltirib 

chiqaradigan bangidevona va  mingdevona  kabi  o‗simliklardan esa ko‗p  miqdorda 

va  qayta-qayta  virusli  material  yig‗ib  olsa  bo‗ladi.  Bundan  tashqari,  ayrim 

o‗simliklarda  taninsimon  moddalar  mavjud  bo‗lib,  ular  virus  tozalashda  virus 

 

 

T/r 

 

Xo‗jayin 

o‗simlik 

nomi 

 

O‗simlik 

a‘zolari 

Suyultirish darajasi, marta 

n 

10

-1

  10

-2

  10

-3

  10

-4

  10

-5

  10

-6

  10

-7

 

G. globosa o‗simligida paydo bo‗lgan nekrozlar 

soni 

 

 

 

1 

 

Do‗rmon 

(Datura 

stramonium 

L.) 

Ildiz 

 

11 

10 

5 

1 

0 

0 

0 

0 

 

Poya 

14 

5 

4 

0 

0 

0 

0 

0 

 

Barg 

55 

46 

23 

14 

5 

2 

0 

0 

 

 

 

 

2 

 

Kartoshka 

(Solanum 

tuberosum 

L.) 

 

Ildiz 

 

20 

12 

3 

0 

0 

0 

0 

0 

Poya 

60 

36 

17 

4 

0 

0 

0 

0 

 

Barg 

 

156 

87 

59 

17 

5 

1 

0 

0 

 

 

3 

 

Mingdevona 

(Datura 

metel L.) 

Iddiz 

 

23 

5 

2 

0 

0 

0 

0 

0 

 

Poya 

 

10 

2 

1 

0 

0 

0 

0 

0 

Barg 

 

40 

25 

12 

6 

5 

3 

0 

0 

4 2

 

 

zarrachalarini  parchalab  yuboradi  [19].  Ayrim  o‗simliklarda  (masalan, 

kartoshkada) qiyin tozalanadigan moddalar bo‗lib, bu ham tozalash jarayonini bir 

qadar  qiyinlashtiradi.  Bangidevona,  mingdevona  va  tamaki  kabi  o‗simliklardan 

virus tozalash oson va yuqoridagi qiyinchiliklardan xoli bo‗ladi.  

 

3.3. Kartoshka X-virusini ba‟zi xususiyatlarini o`rganish 

 

 

Viruslarning  fizik-kimyoviy  xususiyatlarini  o‗rganish  viruslarni  bir-biridan 

ajratish, identifikatsiya qilish va qarshi kurash choralarini ishlab chiqishda muhim 

ahamiyatga  ega.    Bu  xususiyatlarga  ularning  turli  sharoitlarda  saqlanishi,  oxirgi 

suyulish  darajasi  (OSD),  harorat  ta‘sirida  faolligini  yo‗qotish  darajasi(HTFY) 

kabilar  kiradi.Viruslar  hujayrada  har  xil  miqdorda  to‗planadi.  Ba‘zi  virus  bilan 

kasallangan o‗simliklarning 1kg dan 1-3 gr toza virus ajratib olinsa, ba‘zilaridan  

3-5  mg  ajratib  olish  mumkin,  bu  birinchi  navbatda  virusning  hujayrada 

to‗planishiga bog‗liqdir [13]. 

 

Bir  qator  mualliflarning  aniqlashlaricha  KXV  ning  (OSD)  10

-5

-10

-6

,  virus   

65-76 

о

С  haroratgacha  saqlanishi  mumkin  [13].  Shuning  uchun  ushbu    ishda 

O`zbekistonda tarqalgan KXV ning bu xususiyatlari tekshirib ko`rildi. 

 

KXVning  OSD  tekshirish  uchun  dastlab  kartoshkaning  X-virusi  bilan 

kasallangan  bangidevona  (Datura  stramonium  L.)  o‗simligidan  virusli  namuna 

olinib  material  va  ish  uslubi  bobida  keltirilgandek  suyultirildi  va  har  bir 

probirkadagi  namuna  bilan  alohida-alohida  G.  globosa  o‗simligi  kasallantirildi 

hamda kasallik alomatlari paydo bo‗lguncha kuzatib borildi (8-rasm).  

 

Rasmdan  ko‗rinib  turibdiki,  nazorat,  ya‘ni  suyultirilmagan  o‗simlik  shirasi 

bilan  kasalantirilgan  barglarning  barchasida  kasallik  alomatlari  paydo  bo‗ldi, 

nekrozlar soni esa 70 ta ni tashkil qilgan bo‗lsa, 10

-1 

dan  10

-3

  gacha  suyultirilgan 

namunalar  bilan  kasallantirilgan  barcha  barglarda  ham  kasallik  alomatlari  paydo 

bo‗lgan, ammo nekrozlar soni kamayib (60-13) borgan. Eng oxirgi kasallik alomati 

esa 10

-5

 marta suyultirilgan namuna bilan kasallantirilgan bargda paydo bo‗ldi 

4 3

 

 

 

8-rasm. KXV ning oxirgi suyulish darajasi 

 

Virusning  HTFY  darajasini  aniqlash  usuli  ham  materiallar  va  ish  uslubi 

bobida keltirilgan. Nazorat,ya‘ni qizdirilmagan yuqumli shira bilan kasallantirilgan 

o‗simlik barglarida paydo bo‗lgan nekrozlar soni 50  ta ni tashkil etgan bo‗lsa, 55, 

60  va  65°C  qizdirilgan  namunalar  bilan  kasallantirilgan  o‗simlik  barglarida 

kasallik alomatlarining kamayib borishi kuzatildi va eng oxirgi kasallik alomatlari 

esa  70°C  gacha  qizdirilgan  namuna  bilan  kasallantirilgan  o‗simliklar  barglarida 

paydo bo‗ldi(9-rasm).  

 

9-rasm. KXV ning harorat ta‟sirida faolligini yo`qotish darajasi 

4 4

 

 

Undan  yuqori  (80,  85,  90,  95,  100°C)  darajalarda  qizdirilgan  namunalarda 

kasallik  alomatlari  paydo  bo‗lmasligi,  virusning  yuqumlilik  xususiyatini 

yo‗qotganligi, ya‘ni denaturatsiyaga uchraganligidan dalolat beradi (9-rasm). 

 

Olingan  natijalar  asosida  quyidagicha  xulosa  qilish  mumkin.  Demak, 

KXVning O‗zbekistonda tarqalgan izolyatining OSD 10

-5

, HTFY darajasi esa 75°C 

ekanligi  aniqlandi.  Virusning  bu  xususiyatlari  ularga  qarshi  kurash  choralarini 

ishlab chiqishda va ularni aniqlashda muhim hisoblanadi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 5

 

 

XULOSALAR 

Olingan natijalar asosida quyidagicha xulosa qilish mumkin: 

1.    KXV  ni  differensiator  o‗simlik  sifatida  ituzumdoshlar  (Solonnaceae) 

oilasiga mansub bangidevona (D. stramonium L.)  o‗simligidan foydalanilib ajratib 

olindi va biologik tozalash uchun esa G. globosa o‗simligidan foydalanildi.  

2.  KXV  ning  eng  qulay  to‗plovchi  o‗simliklari  esa  mingdevona  (D.  metel 

L.),  do‗rmon  (D.  stramonium  L.)  ekanligi  aniqlandi.  Bu  o‗simliklardan  ko‗p 

miqdorda virusli namuna yig‗ish va tozalash jarayonida oson maydalanishi va bir 

qator yuqorida sanab o‗tilgan qulayliklarga egaligi aniqlandi.  

3.    Kartoshka  X-virusining  fizik  xususiyatlari  (OSD,  HTFY)ni  o`rganish 

davomida  shu  narsa  ma‘lum  bo`ldiki,  bu  virusning  mamlakatimizda  tarqalgan 

izolyatining OSD-10

-5

ni, HTFY darajasi esa 75

°

C ekanligi va boshqa mintaqalarda 

tarqalgan izolyatlar bilan o‗xshash ekanligi aniqlandi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 6