Samarqand iqtisodiyot va servis instituti «xalqaro turizm va turizm servisi» kafedrasi

19- mavzu
. O‘ZBEKISTONDA XALQARO TURIZMNING 
RIVOJLANISHI 
Reja: 
19.1.  Xalqaro turizm rivojlanishining O‘zbekiston  iqtisodiyotiga ta’siri 
19.2. O‘zbekistonda xalqaro turizmning rivojlanish dinamikasi 
 
19.1. Xalqaro turizm rivojlanishining O‘zbekiston   
iqtisodiyotiga ta’siri 
 
O‘zbekiston xalqaro aloqalarining rivojlanishida turizm sohasi alohida ajralib 
turadi.  Mustaqillikdan  oldin  O‘zbekiston  aholisi  sobiq  markaz  ruxsati  bilangina 
chet  ellarda  sayohat  qilib  kelar  edi,  xorijiy  turistlar  ham  avval  Moskvaga  kelib, 
so‘ng  O‘zbekistonga  tashrif  buyura  olishar  edi.  Buning  ustiga,  turizmdan 
olinadigan  barcha  daromadlarni  (shuningdek,  valyuta  daromadlarining  ham 
hammasini)  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  sobiq  markazga  jo‘natish  majburiy  edi.  Xorijiy 
turistlarga  ko‘rsatilgan  xizmatlar  tannarxi  O‘zbekiston    byudjetidan  qoplanar, 
buning  evaziga  markazdan  hech  nima  olinmas  edi,  natijada  xalqaro  turizmdan 
O‘zbekiston   zarar ko‘rar edi. 
Mustaqillikka  erishgandan  so‘ng  O‘zbekiston  hukumati  xalqaro  turizm 
sohasining  rivojlanishiga  alohida  e’tibor  qarata  boshladi  va  buning  uchun  mas’ul 
bo‘lgan  yagona  tashkilot  tuzildi.  O‘zbekiston  Respublikasida  turizmning 
rivojlanishi  uchun  mas’ul  bo‘lgan  tashkilot  «O‘zbekturizm»  Milliy  Kompaniyasi 
hisoblanadi.  «O‘zbekturizm»  Milliy  Kompaniyasining  tarkibiga  mustaqillikka 
qadar  alohida-alohida  xo‘jalik  faoliyati  yuritgan  «Inturist»,  «Sputnik»  va  Kasaba 
ittifoqlarining  turizm  va  ekskursiyalar  bo‘yicha  Kengashi  kabi  tashkilotlarning 
mintaqaviy tarkibiy bo‘linmalari birlashtirildi. 
Milliy  Kompaniyaning  faoliyat  yuritishi  davomida  respublikada  xalqaro 
turizmni  rivojlantirishda  katta  o‘zgarishlar  amalga  oshirildi.  Oldinlari  turistlar  
uchun  dam  olish  uylari,  turistik  bazalar,  kempinglar    zamonaviy  talablarga  javob 

---

255 
 
bera olmas edi,chunki ularni ta’mirlash, qayta qurish va jihozlash masalalari sobiq 
Markaz tomonidan ko‘rib chiqilar edi. 
Mustaqillikka  erishgandan  so‘ng  bu  holatga,  shuningdek,  xalqaro  turizm 
sohasidan  olingan  daromadning  barchasini  respublika  tashqarisiga  olib  chiqib 
ketilishiga chek qo‘yildi. O‘zbekiston  xalqaro turizm sohasida bozor munosabatlari 
amal  qila  boshladi,  davlatning  ko‘plab  turistik  korxonalari  xususiylashtirildi, 
turistik  mahsulot  yaratish  hamda  shu  kabi  mahsulotga  mustaqil  narx  belgilash 
erkinligi  yaratib  berildi.  Natijada  turistik  xizmatlar  bozorida  korxonalar  o‘rtasida 
sog‘lom  raqobat  yuzaga  keldi.  «O‘zbekturizm»  Milliy  Kompaniyasining  vujudga 
kelishi  va  bu  tashkilotning  1993-yili  Butunjahon  turizm  tashkilotiga  a’zo  bo‘lib 
kirishi  O‘zbekiston  xalqaro  turizmi  taraqqiyotida  qo‘yilgan  ulkan  qadam  bo‘ldi. 
Respublikada  xalqaro  turizmni  yangi  bosqichga  ko‘tarish  va  samarali  faoliyat 
ko‘rsatishiga mos keladigan yangi shart-sharoit va mexanizmlar vujudga keldi.  
 O‘zbekiston  Respublikasida  xalqaro  turizmni  rivojlantirish  borasida  ishlab 
chiqilgan  yana  bir  muhim  hujjatlar  qatoriga  O‘zbekiston  Respublikasi 
Prezidentining  1995-yil  2-iyundagi  «Buyuk  Ipak  yo‘li»ni  qayta  tiklashda 
O‘zbekiston Respublikasi ishtirokini avj oldirish va respublikada Xalqaro turizmni 
rivojlantirish  borasidagi  chora-tadbirlar  to‘g‘risida»gi  Farmoni  hamda  mazkur 
farmonni  amalga  oshirish  maqsadida  e’lon  qilingan  O‘zbekiston  Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 3-iyundagi «O‘zbekiston Respublikasida xalqaro 
turizmning  zamonaviy  infratuzilmasini  barpo  etish  chora-tadbirlari  to‘g‘risida»gi 
qarorini xalqaro turizmni rivojlantirish dasturi sifatida kiritish mumkin. 
O‘zbekiston  xalqaro  turizmining  rivojlanishida  «Buyuk  Ipak  Yo‘li»  ning 
tutgan  o‘rni  va  mohiyati  nihoyatda  cheksiz.  Bir  necha  asrlar  davomida  ushbu 
zaminning G‘arb va Sharqida istiqomat qilgan xalqlarni Janubiy-Sharqiy Osiyodan 
to O‘rta yer dengizi mamlakatlarigacha cho‘zilgan va «Buyuk Ipak Yo‘li» deb nom 
olgan savdo-sotiq yo‘li bir-biri bilan bog‘lab turar edi. Bu yo‘lga «Ipak Yo‘li», deb 
nom  berilishining  asosiy  sababi,  bu  yerda  tashiladigan  mahsulotlarning  asosiy 
qismi ipak matolari va mahsulotlari bo‘lganligidandir. Ipak tayyorlash bilan bog‘liq 

---

256 
 
bo‘lgan  sir-asrorlarni  Xitoy  ustalari  ming  yillar  davomida  boshqa  davlatlardan 
yashirib  kelgan.  Ammo  «Buyuk  Ipak  Yo‘li»  orqali    tashilgan  mahsulotlar  faqat 
ipakdangina iborat bo‘lmay, balki bu yo‘l orqali bronza, chinni, jun, xom ashyolar 
va ulardan tayyorlangan buyumlar ham edi. «Buyuk Ipak Yo‘li» qariyib ikki ming 
yillik  tarixga  ega  bo‘lib,  bu  yo‘l  asosan  Italiyadan  tortib  Turkiya  orqali  Iroq  va 
Eronga borgan. U  yerdan  esa  Markaziy  Osiyo  hamda  Shimoliy  Pomir  orqali o‘tib 
Qashqar  va  Yorkentgacha  yetgan.  Bu  yerda  yo‘l  ikkiga  ajralgan  hamda  shimol 
tomondan  Takla-Makon  sahrosini  aylanib  o‘tib,  Lobnor  ko‘li  yaqinida  yana 
qo‘shilgan va Xitoygacha borgan. 
Buyuk  Ipak  Yo‘lida  Turkiston hududi  yetakchi  rolni  bajarib kelgan.  Ushbu 
hududdagi  Samarqand,  Buxoro,  Xiva,  Termiz,  Xo‘jand,  Chorjuy  kabi  qator 
shaharlar  ipak  yo‘lidagi  asosiy  manzillar  bo‘lgan.  O‘zbekiston  o‘zining  qo‘lay 
geografik o‘rni tufayli bu tarixiy yo‘lda markaziy o‘rinni egallagan. «Buyuk Ipak 
Yo‘li» ko‘p asrlar davomida kishilik madaniyatining vujudga kelishida katta o‘rin 
egallagan. Uning tarixda tutgan o‘rni hamda ahamiyatini tiklash, bu yo‘lda turizmni 
rivojlantirish  kabi  maqsadlarni  mo‘ljallab,  1994-yilning  oktabr  oyida  Birlashgan 
Millatlar  Tashkiloti  va  uning  nufuzli  tashkiloti  YUNESKO  ishtirokida 
O‘zbekistonda  Butunjahon  turistik  tashkilotining  kengashi  bo‘lib  o‘tdi.  Kengash 
a’zolari  Ipak  yo‘li  bo‘ylab  turizm  faoliyatini  tiklash  va  rivojlantirishga  qaratilgan 
Samarqand  Deklaratsiyasini  qabul  qildi.  1995-yilning  oktyabr  oyida  Toshkent 
shahrida  «Ipak  Yo‘lida  turizm»  nomi  bilan  birinchi  marotaba    Xalqaro  turistik 
yarmarka  o‘tkazildi.  Shundan  keyin  ushbu  xalqaro  turistik  yarmarka  har  yili 
muntazam  ravishda o‘tkazilib kelinmoqda.  
An’anaviy  tarzda  o‘tkazib  kelinayotgan  «Ipak  yo‘lidagi  turizm»  Toshkent 
xalqaro  sayyohlik  ko‘rgazmasi  qisqa  vaqtda  xalqaro  maydonda  tanilib,  turizm 
mahsulotlarini  namoyish  etish,  ishbilarmonlik  aloqalarini  izchil  yo‘lga  qo‘yish, 
o‘zaro  tajriba  almashish,  sayyohlikdagi  dolzarb  masalalarni  atroflicha  muhokama 
qilish,  hamkorlik  yuzasidan  foydali  shartnomalar  imzolash  va  yangi  yo‘nalishlar 
ochish borasida qulay imkoniyatlarni taklif etib kelmoqda. 

---

257 
 
2014  yilda  «Ipak  yo‘lidagi  turizm»  XX  Toshkent  xalqaro  sayyohlik 
ko‘rgazmasida  O‘zbekiston,  Birlashgan  Arab  Amirliklari,  Hindiston,  Tailand, 
Malayziya,  Italiya,  Singapur,  Vengriya,  Chexiya,  Latviya,  Indoneziya,  Janubiy 
Koreya,  Ispaniya,  Avstriya,  Shveysariya,  Ruminiya,  Polsha,  Eron,  Turkiya  kabi 
dunyoning qirqdan ortiq mamlakatlaridan ko‘plab firma va kompaniyalar vakillari 
ishtirok etdi.  
«Turizm  va  san’atning  ipak  bog‘lami»  shiori  ostida  o‘tkazilgan  Toshkent 
xalqaro  sayyohlik  ko‘rgazmasi  doirasida  biznes,  ekologik,  sport  va  ma’rifiy 
sayohat,  ekskursiya,  kruiz,  mehmonxona  hamda  restoran  servisi,  sohaga  doir 
ko‘chmas  mulk  va  sug‘urta,  sog‘lomlashtirish  kabi  muhim  mavzular  yuzasidan 
fikr-mulohazalar 
almashildi.  Ko‘rgazmada  tashrif  buyuruvchilar  uchun 
«O‘zbekiston bo‘ylab sayohat milliy paviloni», «Milliy taomlar festivali», «Sharq 
bozori»  hamda  «Hunarmandlar  shahri»  bo‘limlari  haqida  ma’lumotlar  berildi, 
hunarmandlarning  ijod  namunalari  namoyish  etildi.  Bundan  tashqari,  «Turizm 
sohasida  axborot  texnologiyalari»,  «Mehmonxona  va  joylashtirish  ob’ektlari», 
«Transport  xizmatlari»,  «Sug‘urta  xizmatlari»,  «Gastronomik  turizm»  kabi 
bo‘limlar ham faoliyat ko‘rsatdi. O‘zbekiston sanatoriy va shifoxonalari esa alohida 
stendda  namoyish  etildi.  Ko‘rgazmada  xorijiy  sayyohlik  kompaniya  hamda 
firmalari,  sohada  faoliyat  olib  borayotgan  yurtimizning  yetakchi  turoperatorlari, 
mehmonxonalar vakillari o‘z xizmat turlari haqida ma’lumotlarni taqdim qildilar.  
E’tiborga  molik  jihati,  mazkur  ko‘rgazma  doirasida  mamlakat  turizmida 
yangi  loyiha-«Hosted  buyers  (Tajribali    haridor)»  dasturi  namoyish  etildi.  U 
istiqbolli  sheriklar  va  haridorlar  o‘rtasidagi  uchrashuvlarni  oldindan  belgilash, 
ularga  muayyan  imtiyozlar  berish  orqali  sohada  ishbilarmonlik  muhitini 
rivojlantirishga xizmat qilishi bilan g‘oyat ahamiyatlidir. Qayd etish jozki, Xalqaro 
tasnifga ko‘ra, «Hosted buyers» avvaldan aniq maqsad bilan ko‘rgazmaga maxsus 
taklif  qilinadigan  nufuzli  haridor  bo‘lib,  u  qiziqish  bildirgan  sotuvchi  bilan 
uchrashib,  mahsulot,  tovar  yoki  xizmatni  sotish  yoki  harid  qilish,  shuningdek 

---

258 
 
maxsus  qo‘shma  dastur  yoki  loyihani  amalga  oshirish  bo‘yicha  kelishuv  borasida 
muzokaralar olib boradi. 
Toshkent  xalqaro  sayyohlik  ko‘rgazmasi  doirasida  eng  yaxshi  sayyohlik 
yo‘nalishi taqdimoti, turizm yo‘nalishidagi eng yaxshi kompaniya va mehmonxona, 
taqdimoti,  eng  yaxshi  ko‘rgazma  stendi,  tematik  bo‘lim  va  turistik  imkoniyatlar, 
eng  yaxshi  hududiy  taqdimot,  eng  yaxshi  servis,  eng  yaxshi  dizayn  kabi  qator 
yo‘nalishlarda tanlovlar bo‘lib o‘tdi. 
Shuningdek,  ko‘rgazmada  «Turizm  sohasida  ijtimoiy  hamkorlik:  ta’lim  va 
ish bilan ta’minlash» mavzuida xalqaro forum o‘tkazildi. Ayni paytda mamlakatda 
turizm  industriyasi  uchun  zamonaviy  mutaxassislar  yetishtirib  beradigan  5  ta  oliy 
o‘quv  yurti,  jumladan,  Singapur  menejmentni  rivojlantirish  institutining  Toshkent 
filiali  va  11  kasb-hunar  kolleji  faoliyat  ko‘rsatmoqda.  «O‘zbekturizm»  M.K.ning 
Respublika  ilmiy-o‘quv  konsalting  markazi  tomonidan  gidlar,  turoperator  va 
mehmonxona  xo‘jaligi  xodimlari  tayyorlanmoqda.  Ushbu  ko’rgazmada 
«O‘zbekturizm» M.K., Respublika ilmiy-o‘quv konsalting markazi, O‘rta maxsus, 
kasb-hunar  ta’limi  markazi,  O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  Qonunchilik 
palatasi deputatlari, tegishli vazirlik va idoralar, olim va mutaxassislar qatnashdi.