Texnologiyasi

8-§.To’ldiruvchilarning  strukturasi 
To’ldiruvchi  donalari  tarkibini  tashkil  etuvchi  moddalar  amorf  yoki  kristall, 
shu bilan birga g‘ovak yoki zich strukturani tashkil etadi. Umumiy turda 2ta turli 
strukturani ko’rib  chiqamiz.  Materiallarning  amorf  strukturasi izotrop  xolati  bilan 
aniqlanadi,  yani  bunday  materiallarning  xususiyatlari  barcha  yunalishlarda  bir  xil 
bo‘ladi. 
Bu  ijobiy  faktor  xisoblanadi,  yani  beton  texnalogiyasida  to‘ldiruvchilar 
donalarini  to’g‘ri  joylashtirish  va  boshqarish  qiyin  kechadi.  Kristallar  anizatrob 
xisoblanib,  temperaturaviy  deformatsiyaning  taqsimlanishidan  va  boshqa 
ta’sirlardan  yuzaga  keladi.  Agar kristallar  to‘ldiruvchi  donalariga  nisbatan  kichik 
va material buyicha tartibsiz joylashgan bulsa, bunday to‘ldiruvchi donasini izatrop 
deyiladi.  
Shu  sababli  kristall  tosh  jinslar  asosidagi  to’ldiruvchilar  uchun  mayda 
donadorlik katta ahammiyatga ega. G‘ovak materiallar izatrop va anizatrop bo’lishi 
mumkin.    Anizatrop  g‘ovak  materiallarga  ëg‘och  kiradi.  Uning  strukturasi–tolali 
bulib,  materialning  xususiyati  tolaning  bo’ylama  va  ko’ndalang  o‘lchamlariga, 
joylashish tartibiga bog‘liq.  
Izatrop materiallarning ikki xil strukturasini ko’rib o’tamiz: 
 yacheykali va donali.  

---

28 
 
1.  Yacheykali  struktura  bu,  qattiq  materialning  umumiy  muhitida  g‘ovaklar 
butun  xajm  bo’yicha  alohida  ëpiq(shartli  ëpiq)  yacheykalar  holatida  (rasm-2.7,a 
)uchraydi.  
2.Donali  struktura  bu,  qattiq  material  donalarining  o’zaro  elimlangan  (rasm-
2.7,b)  kurinishidir. 
Tabiiy  pemza,  keramzit,  agloporit,  termolit,  azerit  va  boshqa  sun’iy  g‘ovak 
to‘ldiruvchilar  yacheykali  strukturaga  ega.  G‘ovak  oxaktosh  asosidagi  shag‘al, 
chig‘anoqlar, tuflar donali strukturaga ega.   
Donali  strukturali  materiallarning  suvshimuvchanligi  yuqori  bo‘ladi, 
yacheykali  materiallarning  suvshimuvchanligi  kamroq  va  mustahkamligi  yuqori 
bo‘ladi.  
Bunday  materiallarning  donalarini  yirikligi  yacheykali  materiallar  g‘ovaklari 
yirikligi kabi bo‘ladi, faqat u yoki bu strukturalarning xususiyatlaridan kelib chiqib 
yuzaga keladi. 
 
   
      a)  
 
 
   b)