Microsoft Word nemis va ozbek tillarida soz birikmalari doc

 

 

2.2.2. So‘z birikmalarida ko‘makchilarning roli     

---

 

34

 

Ma’lumki,  o‘zbek  tilida  nemis  tilidagi  kabi  predloglar  yo‘q.  Lekin  o‘zbek 

tilida  so‘zlardan  keyin  ishlatiladigan  ko‘makchi  so‘zlar  bor.  Nemis  tilining 

predloglari o‘zbek tilida qisman  mit - bilan,  für -  uchun, bis - qadar,  nach - keyin 

kabi ko‘makchi so‘zlar yordamida ifoda etiladi.  

 

O‘zbek  tiliga  predloglar  ko‘makchi  ot  +  egalik  qo‘shimchasi  +  kelishik 

qo‘shimchasi  yordamida beriladi: auf -  ustida  (ust +  i + da),  in -  ichida (ich +  i  + 

da), hinter - orqasida (orqa + si + da), über - tepasida (tepa + si + da), ins Institut - 

institutga, in die Bibliothek - kutubxonaga.  

 

Ularning  ayrimlari  turli  so‘z  turkumlari  yordamida  ifoda  etiladi:  von  - 

to‘g‘risida, haqida, gegen - qarshi, qarshisida, ro‘parasida.  

 

O‘zbek  tilida  so‘z  birikmalari  komponentlarining  grammatik  munosabatini 

ta’minlashda,  odatda,  ko‘makchilar  aktiv  qatnashadi.  Nemis  tilida  esa  bunday 

paytda otning ma’lum kelishik formalari predloglar bilan qo‘llanadi.  

 

O‘zbek  tilida  ko‘makchilar  bosh,  jo‘nalish  va  chiqish  kelishigidagi  otlar 

bilan birikib kelishi mumkin. 

 

1.  Bosh  kelishikdagi  otlarga  bilan,  uchun,  kabi  singari  ko‘makchilar  birikib 

keladi.  Bu  xil  ko‘makchili  otlar  fe’llar  bilan  birikib,  harakatning  obyekti,  vositasi 

kabi ma’nolarni ifodalaydi. Masalan:  

 

Zokir  bilan  ishladim,  kitob  uchun  to‘ladik,  quyosh  kabi  yoritadi,  Moskva 

orqali boriladi kabi 

 

a)  bilan  ko‘makchisining  ma’nosi  ko‘pincha  mit  predlogli  Dativ  kelishigi 

ma’nosiga to‘g‘ri keladi. Masalan:  

 

O‘rtog‘i bilan ishladi – Mit dem Freund arbeitete    

 

 Qalam bilan yozma – schreibe nicht mit dem Bleistift kabi. 

 

b)  uchun  ko‘makchisining  ma’nosi  wegen  yoki  willen  predlogli  Genetiv  

kelishik, zu predlogli Genetiv kelishik, für yoki um predlogli Akkusativ kelishikka 

to‘g‘ri keladi. Masalan:  

 

wegen des Vaters yoki des Vaters wegen – ota uchun; 

 

Wasser zu trinken – suv ichish uchun; 

---

 

35

 

Ein Geschenk für die Mutter – ona uchun sovg‘a; 

 

Um den Frieden kämpfen – tinchlik uchun kurashmoq kabi. 

 

2.  Jo‘nalish  kelishigidagi  otlar  ko‘ra,  qarshi  yarasha  ko‘makchilari  bilan 

fe’lga  ergashadi.  Nemis  tilida  ular  laut,  entgegen,  bis  predlogli  otlarning  ma’lum 

kelishik bilan fe’lga birikib kelishi orqali beriladi: 

 

Laut Gesetz verboten – qonunga ko‘ra ta’qiqlanadi. 

 

Bis Abend arbeiten – kechga qadar ishlamoq.     

 

  Chiqish  kelishikdagi  otlar  burun,  ilgari,  keyin,  so‘ng,  beri,  buyon,  boshqa, 

tashqari ko‘makchilari  vositasida  fe’lga ergashishi  mumkin. Nemis tilida  ular  vor, 

nach, seit, außerhalb predlogli otlar orqali ifodalanadi: 

 

Sich vor der Stunde treffen – darsdan oldin uchrashmoq; 

 

Nach der Arbeit kommen – ishdan keyin kelmoq; 

 

Gottfried kam nach dem Mittagessen an – Gotfred tushdan keyin yetib keldi.