E. D. Imamnazarov qurilishda axborot texnologiyalari

17-18-mavzular. Kompyutеr viruslari va ularning turlari. 
 
Reja: 
1.
 
Kompyutеr viruslaridan himoyalanish.  
2.
 
Kompyutеr tarmoqlari xavfsizligini ta’minlash vositalari.  
3.
 
Axborotlashtirish sohasida ichki va tashqi tahdidlar.  
4.
 
Elеktron raqamli imzo.  
5.
 
Kompyuter tarmoqlarida zamonaviy himoyalash usullari va vositalari. 
 
Tayanch so‘zlar:  
Kompyuter virusi, yuklanuvchi virus makroviruslar, troyants dasturi, 
makrokomanda, virus xujumi, antivirus dasturi, apparat ximoya vositasi, analizatorlar, niqoblash, 
tusqinlik, egalikni boshqarish, tartiblash,majburlash. 
 
 
Kompyutеr viruslaridan himoyalanish. Dastur viruslari. 
 
 Kompyuter virusi – bu dastur  kodidan iborat bulib, boshka dastur, xujjat yoki axborot 
tashish vositasining ma’lum bir kismiga o’rnashib olib, ruxsat berilmagan o’zgartirishni amalga 
oshiradi. 
 
Kompyuter viruslarining asosiy turlariga kuyidagilar kiradi: 
-
 
Dastur viruslari 
-
 
yuklanuvchi viruslar 
-
 
makroviruslar 
Kompyuter viruslari safiga troyants dasturlari xam kiradi. 
Dastur    viruslari  bu  dastur  kodlaridan  iborat  bulib,  boshka  amaliy  dasturlar  tarkibiga  kirishni 
muljallab yo’naltirilgan dasturlardir. 
Amaliy dastur ishga tushirilganda u o’zining tarkibidagi virus kodini xam ishga tushiradi.Bu 
virus  kodining  ishi  natijasida  foydalanuvchidan  yashirin  tarzda  kompyuter  kattik  diskining  fayllar 
sistemasiga  yoki  boshka  bir  dasturning  tarkibiga  o’zgartirish  kiritiladi.Masalan,  virus  kodi  boshka 
dasturning tarkibida o’zining kodini xosil kilishi mumkin.Bu protsess ko’payishi deb ataladi. 
 
Ma’lum  bir  vakt  o’tgandan  so’ng,  dastur    virusi  yetarlicha  sondagi  nusxalarni  hosil  kilib 
bo’lgach,  kompyuterni  buzishga  kirishadi,  ya’ni  operatsion  sistema  va    dastur  ishining  izdan 
chikishi, kattiq diskda saqlanaetgan axborotlarning o’chib ketishi va x.k. 
Bu jarayon  virus xujumi deb ataladi. Eng xavfli viruslar kattik diskni  formatlab yuborishi 
xam  mumkin.Diskni  formatlash  uzoq  vaqt  talab  qiladigan    jarayon    bulib,  bunda  foydalanuvchi 
sezib kolishi mumkin bulganligi sababli ko’pchilik xollarda virus kattik diskning sistema sohalarini 
buzish bilan kifoyalanadi, chunki bu fayllar joylashuvi jadvalini yukotish bilan barobar. Bu xolatda 
kattik 
diskdagi 
ma’lumotlar  qoladi,  ammo  maxsus  vositalarsiz  ulardan  foydalanib 
bo’lmaydi.CHunki kaysi sektorlarda kaysi fayllar joylashganligi noma’lum. 
Xech  kanday  virus  kompyuterning  apparat  taksimotini  ishdan  chikara  olmaydi,  deb 
hisoblashadi. Ammo shunday xollar buladiki, dastur buzilishi apparat vositasini almashtirish orkali 
tuzatiladi.  Masalan,  ko’pchilik  zamonaviy  kompyuterlarda  BIOS  kayta  yoziladigan  doimiy  eslash 
kurilmalarida  yozilgan.  Mikrosxema  flesh  xotirasi  axborotni  kayta  yozish  imkoniyati  borligidan 
ba’zi viruslar  BIOS ni o’chirishda foydalanadi. Bunday xolda kompyuterning ishga yaroqsizligini 
tuzatish  uchun  yoki  mikrosxemani  almashtirish  yoki  maxsus  dasturlarda  BIOS  ni  kayta  yozish 
kerak.