O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

4. Ijtimoiy ustanovka xaqida tushuncha
 
 
Ijtimoiy 
ustanovka 
tushunchasi 
mashhur 
"stereotip"so‘zi  bilan  juda  chambarchas  bog‘liq.  Har  qanday 
hodisaning  haddan  tashqari  umumlashtirilishi  barqaror 
ishonchga o‘tish xususiyatiga ega. Shunday qilib, hodisalarni 
umumlashtirish 
shakli 
sifatida 
"stereotip" 
ijtimoiy 
munosabatlarning shakllanishiga bevosita ta’sir qiladi, uning paydo bo‘lishiga olib 
keladi.  Ilm-fanga  "stereotip"  atamasi  kiritildi,  shundan  so‘ng  inson  barcha 
hodisalarni  idrok  etishga  moyil  bo‘lib,  ularni  ma’lum  bir  sxema  bo‘yicha 
umumlashtirdi. Natijada, barqarorlikka ega bo‘lgan taxminiy shakllar hosil bo‘ladi, 
boshqacha  aytganda,  dastur,  algoritm  hosil  bo‘ladi.  Tayyorlangan  algoritm  inson 
miyasining  ishini  "osonlashtiradi",  har  safar  tahlil  qilish  va  hodisani  baholashga 
hojat  yo‘q,  u  allaqachon  tayyor  "qaror"  (algoritm,  ustanovka)  ga  ega,  bu  sizga 
energiya  sarflamasdan  va  tahlil  qilish  uchun  vaqtsiz  tez  harakat  qilish  imkonini 
beradi. 
Ustanovka  har  doim  kattalashtirib  beradigan  shisha  tamoyiliga  amal  qiladi, 
lekin juda tez-tez buzilgan oynaga aylanadi. Ijtimoiy ustanovkaning tuzilishi bizni 
amalga oshiradigan funksiyalar haqida gapiradi, ularning mohiyatini ochib beradi, 
biz  tushunamizki,  qurilmalar  butun  inson  faoliyati  va  faoliyatining  asosiy 

---

223 
 
"tashabbuskorlari"dir, bu har bir inson hayotidagi asosiy motivatsion manbalardir. 
Insonning  ijtimoiy  nuqtai  nazarini  chuqur  o‘rganib  chiqqandan  so‘ng,  uning 
harakatlarini deyarli aniq tasavvur qilishingiz mumkin. 
Ustanovka  -ongsiz  psixologik  holat,  mavzuning  ichki  sifati,  avvalgi 
tajribasiga,  muayyan  vaziyatda  muayyan  faoliyatga  moslashishga  asoslangan. 
Ustanovka  aqliy  faoliyatning  har  qanday  shaklini  joylashtirishni  oldindan 
belgilaydi va aniqlaydi. U safarbarlik, keyingi harakatga tayyorgarlik holati sifatida 
harakat qiladi. Insonning ustanovkasi unga ma’lum bir siyosiy yoki ijtimoiy voqea 
yoki hodisaga muayyan tarzda javob berishga imkon beradi.