O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

guruh  –  bu  umumiy  belgilar,  umumiy  faoliyat, 
muloqot  hamda  umumiy  maqsad  asosida  birlashgan  kishilar  uyushmasidir.
 
Demak,  odamlar  guruhi  tashkil  topishi  uchun  albatta  qandaydir  umumiy  maqsad 
yoki  tilaklar,  umumiy  belgilar  bo‘lishi  shart.  Masalan,  talabalar  guruhi  uchun 
umumiy narsalar ko‘p: o‘quv faoliyati, bilim olish, yoshlarga xos birliklar (o‘spirin 
yoshlar),  ma’lum  o‘quv  yurtida  ta’lim  olish  istagi  va  hokazo.  Ko‘chada  biror 
tasodif ro‘y berganligi uchun to‘plangan kishilar uchun ham umumiy bo‘lgan narsa 
bor  –  bu  qiziquvchanlik  bo‘lib  o‘tgan  hodisaga  guvohlik,  unga  umumiy 
munosabatdir. 
Guruhni alohida shaxslar tashkil etadi, lekin har bir guruh psixologiyasi uni 
tashkil  etuvchi  alohida  shaxslar  psixologiyasidan  farq  qiladi  va  o‘ziga  xos 
qonuniyatlariga bo‘ysunadi. Ayni shu qonuniyatlarni bilish esa turli tipli guruhlargi 

---

227 
 
boshqarish  va  ana  shu  guruhlarni  tashkil  etuvchmilarni  tarbiyalashning  asosiy 
mezonidir. 
 
 
Guruhlarning  turlari  ko‘p,  shuning  uchun  ham  ularni  turli  olimlar  turlicha 
klassifikatsiya  qiladilar.  Bizning  nazarimizda,  G.M.Andreevaning  “Ijtimoiy 
psixologiya”  darsligidagi  klassifikatsiya  guruhlarning  asosiy  turlarini  o‘z  ichiga 
qamrab  olgan.  U  har  qanday  kishilar  guruhini  avvalo 
shartli  va  real  guruhlar
ga 
bo‘ladi. Real guruhlar aniq tadqiqot maqsadlarda to‘plangan laboratoriya tipidagi 
hamda  tabiiy  guruhlarga  bo‘linadi.  Konkret  faoliyat  va  odamlarning  ehtiyojlari 
asosida  tashkil  bo‘ladigan  bunday  tabiiy  guruhlarning  o‘zi  kishilarning  soniga 
qarab 
katta, kichik guruhlar
ga bo‘linadi. Katta guruhlar uni tashkil etuvchilarning 
maqsadlari,  fazoviy  joylashishlari,  psixologik  xususiyatlariga  qarab  uyushgan  va 
uyushmagan  turlarga,  kichiklari  esa  o‘z  navbvtida  endi  shakllanayotgan  –  diffuz 
hamda  taraqqiyotning  yuksak  pog‘onasiga  ko‘tarila  olgan  jamoa  turlariga 
bo‘linadi.  
Kichik  guruh  uncha  ko‘p  bo‘lmagan  ,  odatda  ikki  kishidan  bir  nechta  o‘n 
kishilarni  birlashtirigan  bo‘ladi.  Bu  guruhlarda  munosabatlar,  aloqalar  shaxsiylik 
va  bevositalik  asosida  mustahkam  qurilgan  bo‘ladi.  Avvalari  kichik  guruhning 
quyi  miqdori  ikki  kishidan    -  diadadan  iborat  degan  fikr  xukmron  bo‘lib  kelgan 
GURUH
Guruhiy 
qiziqishlar
Guruhiy 
fikrlar
Guruhiy 
maqsadlar
Guruhiy 
ehtiyojlar
Guruhiy 
normalar
Guruhiy 
qadriyatlar

---

228 
 
bo‘lsa,  keyingi  20  yillar  bu  raqam  uchlik,  ya’ni  tirada  bilan  to‘ldirildi.  Uchinchi 
shaxning  kirititilishi,  guruhdagi  munosbatlar  xarakteriga  katta  o‘zgarishlar  olib 
keladi.  
Kichik  guruhlar  muammosi  ijtimoiy  psixologiyada  eng  yaxshi ishlangan va 
ko‘plab  ilmiy  tadqiqotlar  o‘tkazilgan  ob’ektlardandir.  Bu  an’ana  Amerikada 
asrimiz  boshida  o‘tkazilgan  ko‘plab  eksperimental  tadqiqotlardan  boshlangan 
bo‘lib,  ularda  olimlar  oldiga  qo‘yilgan  asosiy  muammo  shu  ediki,  individ  yakka 
holda  yaxshi  ishlaydimi  yoki  guruhda  yaxshiroq  samara  beradimi,  boshqa 
odamlarning  yonida  bo‘lishi  uning  faoliyatiga  qanday  ta’sir  ko‘rsatadi  kabi 
savollarga aniq ilmiy asoslangan javob topish zaruratidir. Shuni ta’kidlash lozimki, 
bunday  sharoitlarda  individlarning  o‘zaro  hamkorligi  (
interaksiya
)  emas,  balki 
ularning  bir  vaqtda  bir  yerda  birga  bo‘lganligi  faktining  (
koaksiya
)  ta’siri 
o‘rganildi. 
XX asrning 30-yillarida guruhning kishilar ruhiyatiga ko‘rsatadigan ta’sirini 
o‘rganish  bo‘yicha,  bir  qator  psixologlar  tomonidan  eksperimental  tadqiqotlar 
o‘tkazilgan.  Bunda  shaxsning  guruhdagi  idroki,  diqqati,  xotirasi,  hissiyoti, 
tafakkuri  kabi  ruhiy  xususityalari  tadqiq  etilgan.  Olingan  ma’lumotlar  shuni 
ko‘rsatadiki,  boshqalar  bilan  hamkorlikda  bo‘lgan  individ  faoliyatining  tezligi 
oshadi, lekin harakatlar sifati ancha pasayishi aniqlandi. 

---

229 
 
 
 
Bunday ma’lumotlar amerikalik N.Triplett, nemis olimi A.Mayyor, rus olimi 
V.M.Bexterev, yana bir nemis olimi V.Myode va boshqalarning tadqiqotlarida ham 
qayd  etildi.  Bu  psixologik  hodisa  ijtimoiy  psixologiyada