O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Diffuzion  legirlash
  -  og‘ir  sharoitda  ishlaydigan  detallar  (shtamp,  matritsa,  kirya  truba 
va  boshqalar)  ni  korroziyaga,  issiqlikka,  kislotalar  ta’siriga  hamda  yeyilishga 
chidamliligini oshirish maqsadida sirtqi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17- MAVZU METALLARNI  PAYVANDLASH. PAYVANDLASH TURLARI 
VA PAYVAND BIRIKMALARI. 
Reja: 
Payvandlash to‘g‘risida umumiy tushuncha. 
Payvand brikmalar turlari. 
     Payvandlash usullari. 

---

 
216 
Payvandlash  -  materiallarning  ajralmas  birikmalarini  hosil  qilishdek 
texnologik jarayon bo‘lib, bunda payvandlanuvchi jismlar orasida  
1) ularni qisman yoki umumiy qizdirish yoki  
2) plastik deformasiyalanishi yoki  
3) qizdirish va deformasiyalanishning birga ta’siridan atomlararo bog‘lanish ba rp o bo‘ladi. 
Payvandlash  -  iqtisodiy  jihatdan  samarador  ijori  ish  unumdorligaga  ega 
bo‘lgan  texnologik  jarayonlir  mashinasozlikning  barcha  sohalarida,  jumladan 
avtomobilsozlikda va qurilishda keng qo‘llaniladi. 
Hozirgi  paytda  payvandlashning  150  dan  ortiq  usullari  mavjud  bo‘lib,  ular 
quyidagicha klassifikasiya qilinadi: 
 I.      Payvandlash  paytida  metallning  holati  (yoki  payvandlash  sharoiti)  ga 
qarab payvandlash usullari ikki  guruhga ajratiladi; 
1.
 
Eritib payvandlash. 
2.
 
Bosim bilan payvandlash. 
P. Fizik belgalari bo‘yicha payvandlash uch sinfga bo‘linadi:
44
 
1.Termik sinf (elektr yoy yordamida payvanllash, gaz yordamida payvandlash 
va boshqa usullar). 
2. Termomexanik sinf (kontakt, diffuzion payvandlash va boshqa usullar). 
3.Mexanik sinf (sovuqlayin, ul’tratovush payvandlash va boshqa usullar). 
SH.  Payvandlashda  foydalanadigan  energiya  turlari  bo‘yicha  elektr, 
kimyoviy, mexanik, nurlarga asoslangan payvandlash usullari bo‘ladi. 
Payvandlangan konstruksiyalarda quyidagi payvand birikmalari uchraydi: 
uchma-uch, ustma-ust, burchakli, tavrli, yon (tores) va boshqalar. 
                                                           
44
 William F.Smith Foundations of materials science and engineyering, 2013.201-205  

---

 
217 
Fazoda  payvand  choklari  quyi,  gorizontal,  vertikal  va  ship  turlariga  ajratiladi. 
Payvand  birikmalar  ularga  ta’sir  etuvchi  kuchlarning  yo’nalishiga  qarab 
bo‘ylama,  ko‘ndalang  va  qiya  joylashgan  bo‘ladi.  Bajarilish  xarakteriga  qarab 
choklar  uzluksiz  va  uzlukli  bo‘ladi.  Chizmalarda  choklarni  belgilashda  quyidagi 
shartli  belgilar  qo‘llanadi:          E  -  elektr  yoy,  G  -  gaz  yordamida,  Kt  -kontakt,  Af  - 
avtomatik  flyus  ostida,                Z  -himoya  gazlari  muhitida  payvandlash  usullari  va 
boshqalar. 
Payvandlanuvchanlik 
va 
texnologiklik 
to‘g‘risida 
tushunchalar.