|
PAPE-MASHE VA APPLIKATSIYA HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA.
Pape-mashe «ivigan», «g’ijimlangan» qog’oz demakdir. Bunday qog’ozdan kleyster
bilan loy va plastilindan yasalgan tayyor model bo’yicha shakl yelimlanadi. Pape-
mashedan tayyorlangan o’yinchoqlar, har xil mayda-chuyda narsalar yasashning
osonligi bilan ajralib turadi. Pape-mashe bilan islilash jarayoni talabalarda mehnat
malakalarining
shakllanishiga,
turli
asbob
va
materiallar
bilan
ishlash
ko’nikmalarining rivojlanishiga yordam beradi. Pape-mashe bilan ishlaganda
qalamtarosh, qarmoq ipi, yelim pishirish uchun idish, tayyor mahsulotni bo’yash
uchun bo’yoq, mo’yqalamlar kerak bo’ladi. Ish qog’ozni tayyorlashdan boshlanadi.
Buning uchun gazeta va o’rash qog’ozlari zarur. Qog’oz namlanadi, biroq ivib
ketmasligi kerak. Bir idishda gazeta, ikkinchi idishda o’rash qog’ozi turadi. Undan
keyin yasaladigan shakl tayyorlanadi. Piyola faner ustiga to’nkarib qo’yiladi. Unga
yupqa qatlam yog’ (vazelin, o’simiik yog’i) surtiladi.
Birinchi ish piyola ustiga faqat suvlangan qog’ozni yopishtirishdan boshlanadi.
Shundan keyin namlangan kesma qog’ozlarga kleyster surtiladi, uni birin-ketin
piyolaga yopishtirib, bittadan oralatib, bir-biriga ko’ndalang, bir kesma ikkinchiga
yetadigan qilib qo’yib chiqiladi. Poloskalarning eni 1—2 sm, uzunligi esa piyolaning
ikkala tomoniga yetib, faner ustiga tushib turadigan bo’lishi kerak. Bunday qog’ozlar
ikki qatlam qilinib, ochiq joylarni qoldirmay yelimlanadi.
Shundan keyin yana ikki-uch qatlam yopishtiriladi, biroq endi poloskalar emas,
balki qog’oz parchalari yopishtiriladi. Qog’oz albatta qo’lda yirtilishi kerak,
shunday qilinsa, bir me’yordagi yelimlangan tekis qatlam hosil bo’ladi. Shunday qilib,
piyola ustiga bir necha qatlam (5,6—8) qavat qog’oz parchalari buyumning
kattaligiga ko’ra yopishtiriladi. Qog’oz shaklni piyoladan ikki kundan keyin olish
kerak. Agarda shakl piyoladan chiqmasa, uni bir oz quritish, pichoq bilan qirqib
olish kerak. Chetlarini ohista to’g’rilab, qirqilgan joy yelimlanadi va bir-ikki kun
davomida quritiladi. Yaxshilab quritilgan pape-mashe shaklning sathi silliq qilib, jilvir
qog’oz bilan tozalanadi. Shundan so’ng yasalgan buyumga emulsiya bo’yog’iga
«PVA» yelimi qo’shib mo’yqalam yordamida silliqlab jilo beriladi. Emulsiyalangan
shakl quritiladi va jilvir qog’oz bilan tozalanadi. Shundan so’ng u bo’yaladi va
bezak beriladi. Pape-mashening qog’oz massasidan bajariladigan boshqa usuli ham bor.
Pape-mashe uchun massa eski qog’ozga yopishtiruvchi va to’ldiruvchi moddalar qo’shib
tayyorlanadi. Tayyorlash usuli oddiy. Qog’ozni mayda qilib burdalab, bir sutka ivitib
qo’yiladi. So’ngra uni kiselsimon bir xil massa hosil bo’lgunga qadar qaynatiladi. Sovigan
massa kichik-kichik bo’laklarga bo’linib qo’lda siqiladi, quritiladi. Tamoman qurigan
massa mayda qirg’ichdan o’tkaziladi. Shundan so’ng qog’oz massaga yelimli suv
22
quyib, narsalar yasashga yaroqli xamir holatiga kelguncha aralashtiriladi. Bunday
massadan karnavallar niqoblari, o’quv qo’llanmalari tayyorlanadi. Pap`e-mashedan
massa tayyorlash usullari serob, qog’oz massasi va suyuq duradgorlik yelimini turli
to’ldirgichlar: bo’r, loy, yog’och qipiqlari, zig’ir moyi bilan qo’shib tayyorlash ham
mumkin.
23
Tayyorlangan xamirdan turli xil narsalar yasaladi. Xamir 1—1,5 mm qalinlikda
yoyilib, kerakli mahsulot ustiga yopishtiriladi, so’ngra quritib gruntlanadi.
Grunt tayyor mahsulotga yupqa qilib surtiladi. U qurigach, uning sathi jilvir bilan
sayqallanadi, shundan keyingina moy yoki yelimli bo’yoq bilan bo’yab, mahsulotni
chiroyli ko’rinishga kelishi uchun harakat qilish kerak.
Pape-mashe juda qo’l keladigan ashyo ko’pgina mamlakatlarda keng foydalanadi.
Pape-mashe texnikasi yordamida vazalar, patnislar, qutilar tayyorlanadi. Bu mahsulot
oliy darajada mustahkam va uzoq vaqt xizmat qiladi.
Pape-mashedan mahsulot tayyorlash — juda uzoq vaqt davom etadigan jarayon, biron-
bir o’yinchoqlarni tayyorlash uchun sizning bir kuningiz ketadi. Avval osma kosacha
qanday kattalikda bo’lishini aniqlab va sharsimon shaklga ega bo`lgan buyumni
(koptok) toping. Ish jarayonida koptok dumalab ketaverishi kerak emas, uni yopishqoq
lenta bilan mahkamlash kerak. Tayyorlab qo’yilgan qog’ozni uchburchaklarga kesib
olish lozim. Gazeta qog’ozini bir idishga solib qo’yamiz, papirus qog’ozini esa
boshqa idishga solamiz. Qog’ozning ikki xilini ishlatish tavsiya etiladi. Chunki
bunda yopishtirilgan qavatlarini farqlay olish mumkin bo`lsin. Birinchi qavatiga
faqatgina suv ishlatiladi.Bu juda muhimdir,bo`lmasa tayyor kosacha koptokka
qattiqyopishib qolishi mumkin.Qolgan qolgan qog`oz qavatlariga yaxshilab yelim
surtiladi.Qanchalik ko`p qavat bo`lsa,shuncha yaxshibo`ladi.Keyin tayyor mahsulot
quritiladi.
Pape-mashe so`zi fransuz rassomining ismi va familiyasidir.Rassom birinchi bo`lib
hamir vaqog`ozni aralashtirib plastilinga o`xshash massa hosil qilgan,bu massa
qo`lda g`ijimlash orqali hosil qilinadi.tayyorlash usuli quyidagicha:1qavat o`rov
qog`ozi yoki gazetaga oldindan tayyorlangan suyuq xamirni surib chiqamiz va
xamir surilgan qog`zni qo`limizda maydalab bir xil massa bo`lgunicha
ezg`ilaymiz.Tayyor bo`lgan massani bo`laklarga bo`lib xohlagan o`yinchoqni
yasashimiz mumkin.
O`incoq yasash davomida barcha haykaltaroshlik usullaridan foydalanishimiz
mumkin bo`ladi.G`ijimlash usuli orqali ko`pincha archa bezaklari yasaladi.Bunda
yasalayotgan o`yinchoq ichiga simdan ilgak joylashtiriladi.Yasalgan o`yinchoq
qurigandan so`ng qum qog`oz bilan ishqalanib,silliqlanadi.So`ngra oq guash yoki
tish pastasi bilan bo`yab olinadi.
Qurigandan so`ng akvarel bo`yoq bilan bo`yaladi vaustidan lak beriladi.Bu usul
orqali sabzavotlar,mevalar hayvon parrandalar,qushlar,gullar va boshqa narsalarni
yasash mumkin.
25
Do'stlaringiz bilan baham: | 
