Materialshunoslik indd

Nanoo‘lchamli kukunlarni yig‘ish usullari. 
Nanomateriallar 
olish usullarini ko‘pchiligini natijaviy mahsuloti bu – kukun. Ba’zi 
materiallarni nanostukturalarini katta hajmda yaratish qiyin, ba’zan 
esa mumkin emas. Nanokukunlardan hajmiy materiallar olish uchun, 
birinchi navbatda, har xil presslash jarayoni variantlari qo‘llaniladi.

---

257
Jipslashgan  buyum  olish  uchun,  presslashni,  pishirishni  (“spe
-
kanie”), prokatlashni har xil texnologik jarayonlari qo‘llaniladi.
Amaliyot ko‘rsatadiki, materialni dispersligi ortishi bilan jipsla­
shishligi kamayadi.
 
Presslash – bu kukunga bosim ta’sirida forma 
berish­formalash. Natijada talab qilingan forma, o‘lcham va zichlik 
olinadi. Presslash statik va dinamik gruppalarga bo‘linadi. Bularning 
har biri yana guruhlarga bo‘linadi:
1.
 
Presslash haroratiga qarab: sovuq va issiq presslash.
2.  Qo‘yilgan  kuch  xarakteriga  qarab:  bir  o‘qli,  ikki  o‘qli,  har   
tomonlama.
Kukun  press  formaga  joylashtiriladi.  Nanomateriallar  presslan
-
ganda jarayon vakuum kamerasida olib boriladi. Bu usul bilan quyi­
dagi nanokukunlar Dy
2
O
3
+TiO
2 
aralashmasi  kompaklashtirilgan­
presslangan.
Agar  buyum  balandligini  ko‘ndalang  kesim  o‘lchamiga  nisbati 
birdan katta bo‘lsa, ikki o‘qli presslanadi, kamroq kuch sarflanadi.
Har  tomonlama  qisib  presslanganda  kuch  kam  sarflanib,  sifati 
yuqori  bo‘ladi.  Bunga  misol  gidrostatik  presslash.  Qattiq  material
-
larni  olishda  magnit­impulsli  presslash  ishlatiladi.  Impulsli  magnit 
maydonidan ”provodnik“ ni otilib chiqishiga asoslangan.
Diamagnit  magnit  maydonidan  itarilib  chiqqan  kabi,  induktorni 
impulsli  magnit  maydoni  bilan  konsentrator  yuzasini  o‘zaro  ta’siri 
natijasida mexanikaviy impuls kuchi press­formada yig‘iladi. Elektr 
zanjirlanganda konsentrator magnit maydoni zonasidan itarib chiqa
-
riladi va kukun presslanadi. Impuls bir necha mikro sekund davom 
etadi: bosim R=1–2 Gpa.

---

258
Dastlabki material yuklovchi moslamadan bir­biriga qarshi ayla
-
nayotgan  jo‘valar  orasiga  yo‘naltiriladi.  Ishqalanish  kuchlari  bilan 
kukun ergashtirilib polosaga­lentaga zichlanadi.
Bu usul bilan har xil qatlamlar olinadi va diffusion payvandlanadi.
Mundshtukli forma berish qiyin presslanadigan materiallar(qiyin 
eriydigan materiallar va qotishmalar, qattiq qotishmalar)ga 
qo‘llaniladi.  Kukun  ma’lum  forma  va  o‘lchamdagi  teshikdan  qisib 
chiqariladi.