56
Rejalashtirish mantig’ining ikkinchi unsuri (strategik rejalashtirish
obyektining boshlang’ich darajasini tahlil qilish) xo’jalik yurituvchi
subyektlar resurs salohiyatining holati va rejadan avvalgi davrda takror
ishlab chiqarish omillarining ta’siri bilan tavsiflanadi. Mantiqning ushbu
unsuri iqtisodiyotning rivojlanish darajasi va sur’atlarini rivojlangan
mamlakatlarning ushbu ko’rsatkichlari bilan solishtirilgan holda baholash
uchun mintaqalararo va davlatlararo ulushlarni, tarmoqlararo va tarmoq
ichidagi o’zgarishlarni kompleks tarzda o’rganishni o’z ichiga oladi.
Jamiyatning ehtiyojlari – bu murakkab, dinamik tizim bo’lib, u
quyidagi kichik tizimlardan tarkib topgan: a) moddiy ne’matlarga bo’lgan
ehtiyoj; b) nomoddiy ehtiyojlar.
Jamiyat mavjud bo’lishi va rivojlanishi uchun iqtisodiyot real sektori
tarmoqlarining ehtiyojlari uning ehtiyojlarining zarur unsuri hisoblanadi
(uning tarkibiga moddiy-ashyoviy shaklda ne’matlar ishlab chiqaruvchi
korxonalar kiradi).
Joriy ishlab chiqarish ehtiyojlari “Resurslar va foydalanish” balansi
asosida
aniqlanadi.
Ushbu
balans
ichki
bozorda
mahsulotdan
foydalanishning to’liq hajmini aniqlash imkonini beradi. U mahsulotning
muhim turlari va yoqilg’i resurslari zamirida natural ifodada tuziladi.
Ichki bozorda foydalaniladigan moddiy va yoqilg’i resurslarining
umumiy hajmini hisoblab chiqish jarayonida (mahsulotning har bir turi
bo’yicha) quyidagi formula qo’llaniladi:
Vr = P + I + Z1 – E – Z2, yoki Vr=R – E – Z2,
(2.1)
bu erda:
Vr – natural ifodada ichki bozorda foydalaniladigan resurslarning
to’liq hajmi;
P – mahsulot ishlab chiqarish hajmi;
I – mahsulotni
import qilish;
Z1 – yil boshidagi
zahiralar;
E – mahsulotni
eksport qilish;
Z2– yil yakunidagi zahiralar;
R – mahsulot resurslarining umumiy hajmi.
Jamg’arish, zahiralarni va sug’urta fondlarini oshirish uchun ishlab
chiqarish vositalari va iste’mol predmetlariga bo’lgan ehtiyojlar kapital
qurilishning ehtimoliy hajmini hisoblab chiqish, moddiy resurslarning
joriy va sug’urta fondlarini oshirish, ilgari foydalanilgan moddiy zahiralar
qoplash asosida hisoblab chiqiladi.
57
Istiqbolga mo’ljallangan hisob-kitoblar uchun ixtiyoridagi real pul
mablag’lari, jamg’armaning ehtimoliy dinamikasi, tirikchilik minimumi,
iste’mol me’yorlari, talab qayishqoqligi koeffistientlarini hisoblab chiqish,
oziq-ovqat resurslari balanslarining ma’lumotlaridan foydalaniladi.
Ehtiyojlarni qondirish jamiyatda, xo’jalik yurituvchi subyektlarda
tegishli resurslarning mavjud bo’lishini nazarda tutadi. Ular hajmini
hisoblab chiqish strategik rejalashtirish mantig’i to’rtinchi unsurining
mazmunini hosil qiladi.
Rejalashtirilayotgan davrda jamiyat, uning alohida kichik tizimlari va
tarkibiy unsurlari ixtiyorida bo’lishi mumkin bo’lgan resurslar ikkita
guruhdan tarkib topgan: a) naqd resurslar; b) reja davrida barpo etiladigan
resurslar.
Rejalashtirish mantig’ining beshinchi unsuri – resurslar va
ehtiyojlarni muvofiqlashtirish, ularni o’zaro optimal muvofiqlikka
keltirish.
Do'stlaringiz bilan baham: