О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi e. D. Yusupov, Z. K. Kusharov

Vaziyatli yondoshuv 
Tashqi  о‘zgarishlar  korxonadan  tashqaridagi  muhit    omillaridir.  Ular  
qatoriga  yirik  raqobatchi  korxonalar  texnika  va    texnologiyani  olish 
manbalari, ijtimoiy omillar, davlat boshqaruvi kiradi. Tashqi muhit, tashqi 
о‘zgarishlar  korxona  faoliyatiga  turlicha  ta’sir  kо‘rsatadi.  Shu  sababli 
boshqaruv  qarorlarini    qabul    qilishda    vaziyatni    hisobga  olish    zarur.  
Qaysi    о‘zgarishlar  korxona    muvaffaqiyatiga    kuchliroq  ta’sir    qilishini  
kо‘rsatish yetarli emas. Turli -tuman vaziyat kо‘rsatkichlari va menejment 
jarayonining  barcha  vazifalari    о‘zaro  bog‘liq  hamda  ularni  bir-biridan 
ajratib  kо‘rib  chiqish    mumkin  emasligi    ma’lum  qiyinchiliklarga  olib  
keladi. Suvga tashlangan tosh  butun kо‘l  bо‘ylab  tarqaluvchi tо‘lqinlarni  
hosil    qilgani    kabi,    biror  muhim  omilning    о‘zgarishi    butun    korxona  
faoliyatida  aks  etadi. 
Korxona  faoliyati  samaradorligiga  kо‘plab  ham  ichki,  ham  tashqi 
omillar  ta’sir  etishi    sababli  u  menejmentning  eng  yaxshi  usuli  -  aniq  
Atrof-muhit 
parametrlari 
Tarkibiy parametrlari 
Atrof-muhit omillari 
Boshqaruvning 
tashkiliy strukturasi 
Noaniqlik shartlari 
(murakkablik/barqar
orlik) 
 
Texnologiya  
Tashkilot hajmi 
Tashkiliy 
loyihalashtirish 

---

72
 
 
vaziyatni    hisobga    olgan    holda    belgilanadi.  Shu  vaziyatga    eng  mos 
bо‘lgan  usul  eng  samarali  usul  bо‘ladi.  Shu  sababli  muvaffaqiyatli  
boshqaruv  integratsiya  qilingan  yondoshuvni  talab  etadi. 
Vaziyatli  yondoshuv  bilan  bevosita  bog‘liq  tizimli  yondoshuvga  turli 
xususiy  yondoshuvlar,  menejment  vazifalari    uzviy    bog‘liq  bо‘lib,  
korxona    qator    о‘zaro  bog‘liq    kichik    tizimdan    iborat    tizim  sifatida  
о‘rganiladi;    tizim  nazariyasi    rahbarlarga  tizimning    alohida  qismlari  
о‘rtasidagi    tizim    va    uni    о‘rab    turgan    muhit    о‘rtasidagi  bog‘liqlikni 
tushunishga    imkon    beradi.    Vaziyatli    yondoshuv    tizim  nazariyasini  
amalda    qо‘llashni  korxonaga    ta’sir    etuvchi    asosiy    ichki  va    tashqi 
о‘zgarishlarni    aniqlash  yо‘li  bilan    kengaytiradi,  qо‘yilgan  maqsadga 
erishish uchun  menejmentning aniq usullarini  aniq vaziyat bilan  bog‘lab  
amalga  oshirish  imkonini  beradi. 
XX  asrning  60-80  yillarida  G‘arbda  zamonaviy  menejment  rivojlana 
boshlandi.  G‘arb  nazariyotchilari    boshqaruvning  ijtimoiy    tizimlar  
maktabini tashkil  qilish  maqsadida: 
•  tizimli  yondoshuv asoslarini  ishlab  chiqishdi; 
•  yaxlit  tizim  bilan uning qismlari munosabatlari masalalarini  kо‘rib 
chiqishdi; 
•    bir    qancha  о‘zgaruvchi  omillarnshg  boshqaruvga  tasirini 
о‘rganishdi. 
Bu  maktab  namoyondalari  (amerikalik  CH.  Barnard,  G.  Saymon) 
zamonaviy  menejmentda  quyidagi  tо‘rt  yondoshuvni  asoslab  beradi  
Tizimli  menejmentning  maqsadi  qaror  qabul  qilish  jarayonini  elekgron  
hisoblash  texnikasi  hamda  eng  yangi  matematik  usul  va  vositalarni  
qо‘llagan  holda  tadqiq  qilishdir.  Tizimli  menejment  qarorlarning 
oqilonaligini ta’minlashni о‘z oldiga  vazifa  qilib  qо‘yadi. 
Hozirgi  kunga  qadar  vaziyatli  yondoshuv  boshqaruvning  nazariy 
tushunchalarini  tо‘g‘riligini  rad  etmaydi.  Bu  tashkiliy  qarama-qarshiliklar 
va  ularni  bartaraf  etish  haqidagi  fikrlarning  bir  usuli  sifatida  qaralishi 
kerak.  U  barcha  tashkilotlar  uchun  umumiy  bо‘lgan  boshqaruv  jarayoni 
konsepsiyasini  inkor  etmaydi,  ammo  umumiy  jarayon  bir  xil  bо‘lsa-da, 
menejer  tashkilotning  missiyasiga  erishish  uchun  foydalanadigan 
ta’sirning  о‘ziga  xos  usullari  butunlay  boshqacha  bо‘lishi  mumkinligini 
ta’kidlaydi. 
Shunday qilib,  vaziyatli  yondoshuv tashkilotning  maqsadiga erishishi 
uchun  muayyan  texnik  va  ilmiy  istiqbollarni  muayyan  vaziyatlarga 
samarali bog‘laydi. 

---

73
 
 
Optimal  yechim-  bu  korxonaning  о‘zidagi  muhim(ichki  о‘zgaruvchi) 
va atrof –muhit(tashqi о‘zgaruvchi)dagi omillarining funksiyasidir.
 
Vaziyatli  yondoshuvning  metodologiyasi  tо‘rt  bosqichli  jarayon 
sifatida taqdim etilishi mumkin
26
. 
1.
 
Rahbar  menejer  samaradorligini  oshiruvchi  professional  boshqaruv 
vositalari bilan tanish bо‘lishi kerak: tizimli tahlil, rejalashtirish va nazorat 
qilish usullari, qaror qabul qilishning miqdoriy usullarini. 
2.
 
Boshqaruv  konsepsiyasi  va  metodlarini  har  bir  muayyan  vaziyatga 
tatbiq  etilganda  о‘z  kuchli  va  zaif  tomonlarini  yoki  qiyosiy  xarakteristika 
berishini.  Menejer  ushbu  texnikani  yoki  konsepsiyani  qо‘llashning  ijobiy 
va salbiy oqibatlarini oldindan bilishi kerak. 
3.
 
Menejer  vaziyatni  tо‘g‘ri  talqin  qilishi  kerak.  Berilgan  vaziyatda 
qaysi  omillar  eng  muhim  ekanligini,  bir  yoki  bir  nechta  о‘zgaruvchining 
о‘zgarishiga qanday ta’sir qilishi mumkinligini tо‘g‘ri aniqlash kerak.