XVI- BOB. MENEJMENTNI RIVOJLANTIRISH VA
TAKOMILLASHTIRISH
Kalitli sо‘zlar:
Mezon, unumdorlik, unumdorlik mezoni, menejment,
mehnat unumdorligi, rejalashtirish, prognozlash, inson omili,
takomillashtirish, innovatsiya, texnologiya
,
professional
,
tendensiyalar,
nisbiy harajatlar.
1. MENEJMENTNI TAKOMILLASHTIRISHNING EVOLYUSION
ASOSLARI
Menejment nazariyasining resurslarini taqsimlash, asoslash va
qо‘llash jarayonini amalga oshirish va tendensiyalarni shakllantirishning
asosiy fundamenti bо‘lib menejer resurslarining tobora kengayib
borayotgan tarkibini aniqlash, о‘zlashtirish va ulardan foydalanishga
evolyusion yondoshuvdir. Ushbu yondoshuv xodimlarning kasbiy
yetakchiligining zamonaviy uslublarini shakllantirish va qо‘llash uchun
mazmunli
asos
sifatida
ajratish,
mutaxassislik,
tarqatish
va
kooperatsiyaning
evolyusion
ketma-ketligini
qurish
va
amalga
oshirishning obyektiv xususiyatini oqilona aks ettiradi.
Menejmentni takomillashtirishning asosiy tamoyillaridan biri sifatida -
uning nazariyasini ishlab chiqishning datslabki qoidalaridan boshlab
konstruktiv komponentlarning paydo bо‘lishidir. Doimiy ravishda
tasdiqlash, shakllantirish, asoslash, tasniflash, adaptatsiya va hakazolar
haqida kо‘p gapiramiz, bular boshqaruv nazariyasini takomillashtirishning
konstruktiv
asoslarini
ta’minlaydi. Bu menejment nazariyasini
takomillashtirishga evolyusion yondoshuvning strategik istiqbollari va
taktik imkoniyatlarini ishlab chiqish va ulardan foydalanishning doimiy
ahamiyatini belgilaydi.
Menejmentni ilmiy bilimlar sohasi, amaliy tizimlar sifatida
shakllantirish turli xil ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda kasbiy amaliy
faoliyatning kо‘nikmalari va sohalari turli yо‘llar bilan amalga oshiriladi.
Bozor munosabatlariga о‘tish sharoitida bu jarayonlar mahalliy sharoitda
sezilarli darajada kuchaytiradi, ammo barcha masalalar muvaffaqiyatli va
271
tо‘liq hal etilmaydi. Shunday qilib, olimlar va amaliyotchilarning katta
qismi odatda, menejment va boshqaruv tushunchalarini farqli jihatlarini
ochib beradi, ular tomonidan "menejment" atamasini zamonaviy xorijiy
tendensiyadan foydalanishni tushuntiradi. Shu bilan birga, menejmentni
professional rahbariyat sifatida qarash mumkin, boshqaruv esa tashkilotga
ta’sir kо‘rsatishning keng qamrovli jarayoni bо‘lib, asosan uning
boshqaruvini о‘z ichiga oladi. Ushbu misol amalda yangi konsepsiyaning
evolyusion rivojlanishi nazariy jihatdan ilgari surilgan bir qator
tushunchalardan qanday ustunligini aniq kо‘rsatib beradi.
Zamonaviy menejmentning amaldagi rahbari tomonidan talab qilingan
bilim, kо‘nikma va tasavvurlarning professional kо‘rinishlari kо‘p jihatdan
empirik
99
tarzda shakllantiriladi. Ushbu nuqtai-nazardan menejment
nazariyasini takomillashtirish-ning eng muhim vazifalaridan biri
tashkilotning shartlari va resurslarining ta’sirini о‘rganish va hisobga olish,
atrof-muhit cheklovlari va ta’sirini maqsadlarni belgilash va ularga
erishishdir. Zamonaviy boshqaruv nazariyasi va amaliyotidan kelib chiqib
bu vazifani faqat konstruktiv hal etish, ya’ni shakllantirilayotgan tuzilmani
izchil takomillashtirish va rivojlantirishni ta’minlash orqali erishish
mumkin.
Tashkilotning о‘z korporativ va ijtimoiy maqsadlariga erishish va
erishish jarayonini maqsadli amalga oshirishda professional yondoshuvni
talab qiladi. Professional yondoshuvning asosini tashkilotning shakllanishi,
faoliyat yuritishi va rivojlanishi qonuniyatlari va tamoyillarini,
xodimlarning kasbiy va biznes kо‘nikmalari, aniq tizimni va tashkilotni
samarali boshqarish jarayonlar tashkil qiladi. Ushbu professional
yondoshuvni amalga oshiruvchilar tashkilot rahbari va boshqaruv apparati
xodimlaridir. Ular tashkilot faoliyatining dasturini professional asosda
rejalashtirish,
ishlab
chiqish
va
amalga
oshirish,
zamonaviy
menejmentning samarali usullari va vositalarini о‘zlashtirish va qо‘llash
orqali uning barcha tizimlarining ishlashini malakali va mas’uliyatli tarzda
ta’minlashga qaratishi lozim.
Zamonaviy tashkilotlarning menejmentini konstruktiv rivojlantirish
yо‘lidagi ayrim tо‘siqlarni bartaraf etish menejment nazariyasi kabi yangi
intizomni о‘rnatish va takomillashtirish orqali ta’minlanadi.
Menejmentning yangi yо‘nalishlari va о‘quv fanlarini aniqlash va
shakllantirish tashkilotni boshqarish bо‘yicha professional bilimlarni
kengaytirish, chuqurlashtirish va ixtisoslashtirishga bо‘lgan ehtiyojni aks
ettiradi. XXI asr boshlarida ular о‘ndan ortiqni tashkil etib, maxsus
99
EMPIRIK
(греч. от empeiria -tajriba). Manba:
https://dic.academic.ru/dic.nsf/dic_fwords/758/
ЭМПЕРИК
272
menejment bilimlari majmuasining yangi tarkibiy qismlarini aniqlash
imkonini berdi.
Bir tomondan, kо‘rib chiqilayotgan tendensiyalar boshqaruvning zarur
kasbiy bilimlarini izchil tо‘plash, kengaytirish va chuqurlashtirish bilan
izohlanadi.
Bu
tashkilotni
boshqarish
bо‘yicha mutaxassislarni
tayyorlashni ta’minlaydigan uzoq vaqtdan beri ishlab chiqilgan va yangi,
hozirgi davrga moslab tuzilayotgan о‘quv fanlari majmuasining
shakllanishini va talab etilishini belgilaydi.
Boshqa tomondan, menejmentni о‘rganishning yangi tartiblari va
modullarini aniqlash, kasbiy bilimlarning tarkibi va mazmunini tuzish va
ixtisoslashtirish bо‘yicha evolyusion rivojlanayotgan tendensiyalarni
chuqurlashtirish bilan bog‘liq.
Menejment nazariyasini takomillashtirishga "buyuk tashkilotchilar"
deb nomlangan tashkilot alohida ta’sir kо‘rsatdi, ularning uzoqni kо‘zlab
qilgan harakatlari asosan bugungi ustuvorliklarga erishishimizga sababchi
bо‘lgan
100
.
Ularga
yirik
korxonalar
direktorlari,
kompaniyalar
prezidentlari, samarali boshqaruvning qat’iy konsepsiyasini asoslagan
biznes-tashkilotlarining tadqiqotchilari kiradi. AQShda ular orasida: G.
Ford, E Karnegi, D. Muni va boshqa yuqori lavozimli rahbarlar о‘zlarining
tajribalarini umumlashtirib, hamkasblarini yaxlit konsepsiya sari harakat
qilishga undashdi. 1939 yil Nyu-Yyurkda "tashkilot tamoyillari" asari D.
Muni va A. Reyli tomonidan tо‘liq va oqilona tarzda nashr etilgan.
Menejment nazariyasini takomillashtirishning bugungi yondoshuvlari
asosan ushbu tamoyillarga asoslanadi.
Menejment
nazariyasini
takomillashtirishning
asosiy
ustuvor
yо‘nalishlari va muhim xususiyatlarini quyidagilardan iborat:
1) menejmentni takomillashtirish rahbar va menejment funksiyalari
majmuasini tashkilotda amalga oshiriladigan umumiy mehnat jarayonidan
ajratishdan lozimligi;
2) menejment darajasi xodimlarni boshqarish va tashkilotni
boshqarishda professional yondoshuvni ishlab chiqish va amalga oshirish
bilan belgilanadi;
3) tashkilotni boshqarish konsepsiyasini belgilash rahbar harakatini
kо‘rsatish, boshqaruv apparatini shakllantirish orqali amalga oshiriladi va
kasbiy ta’lim bilan ta’minlanadi;
100
А. М. Лялина Теория менеджмента: Учебник для вузов. Стандарт 3-го поколения. — СПб.: Питер, 2009.
— 438 с.: ил. — (Серия «Учебник для вузов»).
273
4) menejerning о‘rni va roli tashkilotning maqsadlariga erishish va
erishish jarayonini ishlab chiqadigan va amalga oshiradigan rahbar
maqomiga mos kelishi lozim;
5) Tashkilot boshqaruvining salohiyati xodimlarning kasbiy bilimlari,
kо‘nikmalari va uni amalga oshirish samaradorligi bilan belgilanadi;
6) Menejment samaradorligi tashkilotning yetakchilik san’atining
tashkiliy xulq-atvori va korporativ о‘zaro hamkorligi resurslarining
muvofiqligiga ham bog‘liq.
Yuqoridagi
tegishli
xulosalar
menejment
nazariyasini
takomillashtirish usullarini aniqlashda batafsil tahlil qilishda qо‘llaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |