О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi e. D. Yusupov, Z. K. Kusharov

Tashkil  qilish. 
Boshqaruvning  keyingi  vazifasi  tashkil  qilishdir. 

---

136
 
 
Uning vazifasi quyidagilardir: 

 
tashkilotni  qismlarga  bо‘lish,  umumiy  boshqaruv  vazifalarini 
bо‘linmalar va xodimlar о‘rtasida taqsimlash; 

 
tashkilotning tashkiliy tuzilmasini shakllantirish, uning elementlari 
о‘zaro hamkorligini yо‘lga qо‘yish; 

 
tashkilotning  ma’lum  tashkiliy  madaniyatini  shakllantirish  uchun 
sharoitlar yaratish; 

 
qabul qilingan qarorlarni bajarilishini tashkil qilish; 

 
ishlab chiqarish, savdo va boshqa jarayonlarni joriy tashkil qilish; 

 
tashkilot faoliyatini resurslar bilan ta’minlash; 

 
vazifalar va vakolatlarni boshqalarga topshirish; 

 
tashkilotni  uni  rivojlanish  jarayonida  isloh  qilish  (qaytadan  tashkil 
qilish). 
Menejment  jarayonlari  va  ularni  tashkil  qilishni  ham  kо‘rib  chiqish 
mumkin. Menejment jarayonlari: asosiy, yordamchi va xizmat kо‘rsatuvchi 
turlarga  bо‘linadi.  Bunda  mehnat  predmeti  sifatida  boshqaruv  qarori,  
axborotlar  va  hujjatlar  bо‘ladi.  Agar  harakat  mehnat  predmetining 
parametrlarini  о‘zgartirishga  qaratilsa,  u  holda  jarayon  asosiy  bо‘ladi. 
Xizmat  kо‘rsatuvchi  boshqaruv  jarayonlariga  mehnat  predmetini  jamlash, 
nazorat  qilish  va  uzatish,  yordamchilarga  esa  natijasida  asosiy  va  xizmat 
kо‘rsatish  jarayonlarini  bajarilishi  uchun  normal  sharoitlar  yaratiladigan 
harakatlar kiradi. 
Menejment jarayonlarini ratsional tashkil qilishning shartlarini ajratish 
mumkin: 

 
mutanosiblik; 

 
uzviylik; 

 
maqsadlarning mavjudligi; 

 
harakatlarning elastik (egiluvchan)ligi; 

 
barqarorlik; 

 
mehnat taqsimoti; 

 
boshqarilish meyorlariga rioya qilinishi; 

 
majburiyatlar va vakolatlarni boshqalarga topshirilishi; 

 
parallellik; 

 
tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri aniqlik; 

 
bir maromdalik; 

 
bir turdagi mehnat predmetlarini bir joyda jamlanishi; 

 
jarayonlarni egiluvchanligi. 
Masalan, mutanosiblikda bitta jarayonning har xil ish joylarining teng 
о‘tkazish  qobiliyatiga,  ish  joylarni  axborotlar,  moddiy  resurslar  bilan  bir 

---

137
 
 
xilda  ta’minlanishiga  va  hakazolar,  parallellikda  –harakatlarni  bir  vaqtda 
birga  bо‘la  olishligiga,  tо‘g‘ridan-  tо‘g‘ri  aniqlikda  -  mehnat  predmetlari, 
axborotlar  va  hakazolarni  о‘tishining  muvofiq  yо‘liga,  bir maromdalikda 
– boshqaruv jarayonlarini bajarilishining vaqtdagi tengligiga, uzviylikda – 
ish vaqtidan boshqaruv jarayonlarini bajarish uchun kо‘proq foydalanishga 
erishiladi. 
Bu  shartlarga  rioya  qilinishiga  erishish  uchun  jarayonlar  va 
harakatlarni  takrorlanishini  oshirish  zarur,  bunga  turli  xarakterdagi  ayrim 
jarayonlarni unifikatsiya
45
lash va bir turga keltirish yо‘li bilan erishiladi. 
Menejer  tomonidan  vakolatlarni  qо‘li  ostidagilarga  topshirilishi 
boshqaruvni ratsional tashkil qilinishining muhim sharti bо‘ladi, keyingilar 
о‘zlariga  topshirilgan  sohalarda  qarorlar  qabul  qiladilar  va  ularni  amalga 
oshiradilar.  Topshirish  vazifalar  va  qarorlar  qabul  qilish  huquqini  ularni 
bajarish  bо‘yicha  majburiyatlarni  о‘ziga  oluvchi  shaxsga  topshirilishini 
bildiradi. 
Topshirish jarayoni о‘z ichiga quyidagi harakatlarni oladi: 

 
majburiyatlarni belgilash; 

 
talab qilinadigan natijalarni belgilash; 

 
kerakli  vakolatlarni  topshirish  va  zaruriy  natijalarga  erishish 
bо‘yicha majburiyatlarni zimmasiga yuklash.