|
II bob. DUN Y O GEOGRAFIYASIGA U M U M IY TA’RIF
2.1 . Hozirgi zamon dunyo siyosiy va iqtisodiy kartasi
Reja:
1. Dunyo siyosiy kartasidagi X X asr o'rtalari va X X I asr
boshlaridagi о ‘zgarishlar
2. Dunyo mamlakatlarining guruhlanishi va tavsiflanishi
3 . Dunyo mamlakatlarining davlat tuzumi va tuzilishi
1.
Dunyo siyosiy kartasidagi X X a sr о ‘rta la ri va X X I asr
boshlaridagi о 'zgarishlar
D unyo siyosiy kartasi ju d a m urakkab va din am ik o ‘zgaruv-
c h a n jaray o n b o ‘lib, tu rli tuzum dagi davlatlam i va hudu du diy
birliklarni o ‘z ichiga oladi. D unyoning siyosiy kartasi m iq d o r
va sifat jih a tid a n o ‘zgarib turadi. D unyoning siyosiy k arta
sidagi m iq d o r jih atid an o ‘zgarishiga dunyo m am lakatlari soni
k o ‘payishi yoki kam ayishi bilan bog‘liq b o ‘lsa, sifat jih atd an
o ‘zgarishiga esa, davlatlam i m ustaqillikka erishishi, davlatlar-
ning siyosiy tuzum ining o ‘zgarishi b ilan bog‘liq.
D u nyoning siyosiy kartasidagi eng yirik m iq d o r va sifat
jih a td a n о ‘zgarishlar, XX asrning ikkinchi yarm iga va XXI
asm ing boshlariga to ‘g ‘ri keladi. Bu ©‘zgarishlar b irinch id an,
bu davrda d unyoda davlatlam ing va m a ’m uriy tuzilm alam ing
n isbatan o ‘sishi, h ar xil m anbalarga qaraganda, dunyo m am la-
k atlam ing soni hozirgi paytda, 230, 243 yoki 257 ta, deb
k o ‘rsatilgan. Ikkinchidan, bu davrda m ustaqil davlatlam ing
soni keskin ortib ketdi, agar 1947-yilda 76 ta m ustaqil
davlatlar b o ‘Igan b o ‘Isa, 2007-yilda bu davlatlam ing soni
194
taga yetdi. U ch in ch id an , oxirgi o ‘n yilliklar ichida k o ‘pgina
m am lakatlar o ‘zlarining siyosiy qarashlarini o ‘zgartirishdi.
19
B unday vaziyat, xalqaro iqtisodiy m un osabatlarda va siyosiy
kartada o ‘z aksini ko‘rsatdi.
Shuningdek, bu davrdagi eng aham iyatli siyosiy voqealarga
m ustam lakachilik tu zum ining yem irilishi b o lib , bu davrda
Osiyo m intaqasida 27 ta davlat siyosiy m ustaqillikka erishish-
di, b ular jum lasiga H ind iston , P okiston, Indoneziya, V ’etnam ,
M ’yenm a, Ira q va b oshqalar kiradi. H ozirgi paytda Osiyo
siyosiy kartasida birorta h a m m ustam laka davlati y o ‘q. 60—
yillarning boshlarida L o tin A m erikasida 13 ta, O keaniyada esa
12 ta yangi m ustaqil davlatlar paydo b o ‘ladi, Y evropada esa
Buyuk B ritaniyaning sobiq m ustam lakasi b o ‘Igan M alta siyosiy
m ustaqillikka erishdi.
A frikada m ustam laka tizim ini yem irilishi, XX asm ing 50-
yillaridan boshlab, 90-yillarning o ‘rtalarigacha davom etgan va
bu davlatlam ing soni 49 taga yetadi, istisno tariqasida A fri
k ad a b ir n ech ta m aydoni b o ‘yicha ju d a kichik orolchalarda
m ustam laka tuzum i hanuzgacha saqlanm oqda. D un yo ning
siyosiy kartasida XX asm ing 90 - yillarigacha ikkita bir-biriga
qaram a-q arshi b o ‘Igan sosializm va kapitalizm tuzum lari
shakllanadi va b u la r o ‘rtasida m alkuraviy «sovuq um sh»
m unosabatlari yuzaga keladi.
0 ‘tgan asrning 80-yillarning oxiri 90-yillaring boshida
dunyoning siyosiy kartasida ju d a katta sifat o ‘zgarishlari ro ‘y
beradi. B irinchidan, dunyoning m aydoni b o ‘yicha eng katta
federativ davlati b o ‘Igan SSSR b arbod b o ‘ladi va ularning
o ‘rnida M D H (M ustaqil davlatlar h a m d o ‘stligi) paydo b o ‘ldi,
B oltiqbo‘yi davlatlari Latviya, Litva va Estoniya bu h am -
d o ‘stlikka kirm aydilar, ikkinchidan nem is davlatlari hisob-
langan G erm an iy a F ederativ Respublikasi va G erm aniy a
D em okratik Respublikalari birlashib G erm an iy a R espub-
likasini tashkil etdi.
U ch in ch id an ,
Sharqiy Y evropaning
k o ‘pgina m am lakatlarida rejali sotsializm tu zu m id an bozor
iqtisodiyoti tuzum iga o ‘tish jarayoni boshlanadi. Bu davlatlar
qatoriga Polsha, V engriya, Bolgariya, R um iniya va boshqalar
kiradi. T V rtin ch id an , Y evropanining ikkita federativ tuzilishga
ega b o ‘lgan davlatlarining ajrahshi ro ‘y beradi. Yugoslaviya
Sotsialistik
F ederativ
Respublikasi
o ‘rnida,
Yugoslaviya
Respublikasi
Ittifoqi,
X orvatiya,
Sloveniya,
Bosniya
va
20
G ersogovina, M akedoniya va Chexoslavakiya Respublikasi
o ‘rn id a esa, C hexiya va Slovakiya Respublikalari vujudga
keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
