O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

11.  Biznesning  asosiy  maqsadi  oila  manfaatlarini 

qanoatlantirishga 

qaratilgan, 

minoritar 

aksiyadorlar 

huquqlarini  himoya  qilish  esa  past  darajadaligi  kuzatiladigan 

korporativ boshqaruv modelini ko‘rsating. 

a) oila modeli; 

b) anglo-amerika modeli; 

c) o‘zbek modeli; 

d) yapon modeli. 

 

12.  Korporativ  boshqaruvning  qaysi  modelida  boshqaruv 

piramida shaklida amalga oshiriladi?  

a) oila modelida; 

b) tarmoq modelida; 

c) nemis modelida; 

d) yapon modeli. 

 

Qo‘shimcha topshiriqlar 

 

1.  Korporativ  boshqaruv  modellarining  qiyosiy  tahlili  bo‘yicha 

quydagi jadvalni to‘ldiring. 

 

Model tavsifi 

Anglo-amerika 

modeli 

Nemis 

modeli 

Yapon 

modeli 

Ijtimoiy qadriyatlar tizimi 

 

 

 

Mehnat jamoasining roli 

 

 

 

Moliyalashtirishning asosiy usuli 

 

 

 

Axborot oshkoraligi bo‘yicha 

asimmetriya 

 

 

 

Investitsiyalashning vaqt bo‘yicha 

xususiyati 

 

 

 

Kapital bahosi 

 

 

 

---

 

57 

Kapital bozori 

 

 

 

Asosiy iqtisodiy birlik ( yirik 

biznesda) 

 

 

 

Investitsiyalar tiplari 

 

 

 

Menejment uchun to‘lov 

 

 

 

Aksiyadorlik kapitali tarkibi 

 

 

 

 

2. Korporativ boshqaruv modellari afzalliklari va kamchiliklari 

bo‘yicha T-sxemani to‘ldiring.  

Afzalliklar 

Kamchiliklar 

Anglo-amerika modeli

 

1. 

2. 

… 

1. 

2. 

… 

Nemis modeli

 

1. 

2. 

… 

1. 

2. 

… 

Yapon modeli

 

1. 

2. 

… 

1. 

2. 

… 

  

3.  O‘zbekistondagi  korporativ  boshqaruv  amaliyoti  o‘ziga 

singdirgan boshqa modellar xususiyatlari bo‘yicha quyidagi jadvalni 

to‘ldiring. 

Anglo-amerika modelidan olingan xususiyatlar

 

1. 

2. 

… 

3. 

4. 

… 

Nemis modelidan olingan xususiyatlar

 

1. 

2. 

 

 

 

… 

3. 

4. 

… 

Yapon modelidan olingan xususiyatlar

 

1. 

2. 

… 

3. 

4. 

… 

 

4. O‘zbekistonda oilaviy biznesni rivojlantirish imkoniyatlari va 

to‘sqinlik qilayotgan holatlar bo‘yicha quyidagi jadvalni to‘ldiring. 

Mavjud imkoniyatlar 

To‘sqinlik qilayotgan holatlar 

1. 

2. 

…

 

1. 

2. 

…

 

---

 

58 

 

 

III bob. KORPORATIV TUZILMA SIFATIDA AKSIYADORLIK 

JAMIYATLARI FAOLIYATINING TASHKILIY ASOSLARI 

 

3.1. Aksiyadorlik jamiyatlarining vujudga kelishi  

va rivojlanish evolyutsiyasi 

 

Aksiyadorlik 

jamiyatlari 

bir 

necha 

asr 

davomida 

tadbirkorlikning  rivojlanishi  natijasida  yuzaga  kelgan  biznesning 

tashkiliy-huquqiy  shakli  hisoblanadi.  Ungacha  ishlab  chiqarish 

hajmining  o‘sib  borishi  va  savdo  ko‘lamining  kengayishi  katta 

miqdorda  kapital  jalb  qilish  zaruratini  keltirib  chiqardi  va 

biznesning  zamonaviy  shakllariga  talabni  yuzaga  keltirdi.  O‘rtoqlik 

jamiyatlari va mas’uliyati cheklangan jamiyatlardagi kapital miqdori 

va  boshqaruv  sifati  zamonaviy  texnologiyalar  asosida  yirik  ishlab 

chiqarishlarni  rivojlantirish  imkonini  bermadi,  chunki  qo‘shimcha 

moliyalashtirish  bilan  bog‘liq  muammolar  bunga  to‘sqinlik  qildi. 

Mas’uliyati cheklangan jamiyatlarning o‘z mablag‘lari yirik loyihalar 

uchun  yetarli  bo‘lmagan  bir  sharoitda  kreditorlar  ham  risklilik 

darajasining yuqoriligidan kelib chiqqan holda katta miqdorda qarz 

kapitali taqdim etishdan o‘zlarini olib qochdi. 

Natijada  javobgarlikning  cheklanganligi  prinsipi  va  kapitalga 

egalik  qilishning  uni  boshqarishdan  alohidalashuvi  asosida 

mulkchilikning  aksiyadorlik  shakli  dunyoga  keldi hamda  bu  shakl 

iqtisodiyotning  yuqori  darajada  o‘sishini  ta’minlash,  fan-texnika 

taraqqiyotini yanada yuksaltirish, yirik ishlab chiqarishlarni amalga 

oshirish,  qo‘shimcha  aksiyalar  hisobiga  biznesni  rivojlantirish 

uchun  qo‘shimcha  kapital  jalb  qilish  imkonini  berdi.  Bunda 

javobgarlikning  cheklanganligi  aksiyador  (mulkdor,  investor)ning 

javobgarligi  faqatgina  o‘z kiritgan  ulushi  doirasidagina  amal  qilishi 

bilan  izohlanishini  alohida  qayd  etib  o‘tish  zarur.  Umumiy  holda 

aksiyadorlik  jamiyatlari  bugungi  kunda  ham  quyidagilarga  imkon 

beradi (3.1-rasm). 

 

 

 

3.1-rasm.