Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi

Amerika Qo
‘
shma Shtatlari (AQSH)
 
—
 iqtisodiy-ijtimoiy-ekologik jihatdan 
eng rivojlangan mamlakatlardan biri. Xristofor Kolumb tomonidan zabt etilgandan 
buyon  unda  juda  keskin  ekologik  o
‘
zgarishlar  bo
‘
lgan.  Yevropaliklar  va  o
‘
zga 
qit
’
alardan  ko
‘
chib  kelganlar  uni  200  yil  ichida  «tabiat  qo
‘
riqxonasidan» 
«antropogen axlat»ga aylantirib yubordi. XX asrning boshlariga kelib AQSH da na 
bizonlar  va  na  mustanglar  qolgan  edi.  O
‘
rmonlarning  1/3  i  qisqarib,  yer  osti 
boyliklari qit
’
aga boyish maqsadida kelgan kishilar tomonidan ayovsizlarcha yo
‘
q 
qilib  tashlandi.  Atrof-muhitni  ifloslash  bo
‘
yicha  AQSH  dunyoda  hammani  yarim 
yo
‘
lda qoldirib ketgan edi. 
1908-yil  Prezident 
Т
eodor  Ruzvelt  AQSHning  tabiat  muhofazasiga  oid 
birinchi  milliy  konferensiyasini  chaqirdi. 
1909-yil 
Т
abiatni  muhofaza  qilish 
qo
‘
mitasi
 va 
1915-yil Amerika ekologlar jamiyati
 tuzildi. 
Lekin  tabiatni  muhofaza  qilish  va  tabiiy  resurslardan  o
‘
ta  samaradorlik  bilan 
foydalanish  1970-yildan  boshlandi.  Prezident  Richard  Nikson  tashabbusi  bilan 
Т
abiatni  muhofaza  qilish  Agentligi  tashkil  etildi.  Agentlik  Senatga  «
Т
oza  havo 
to
‘
g
‘
risida», «Yo
‘
qolib borayotgan biologik turlar to
‘
g
‘
risida» va shu kabi ko
‘
plab 
qonunlarni  tavsiya  etdi.  Xuddi  shu  paytdan  boshlab  davlatning  federal  organlari 
xalq  xo
‘
jaligining  barcha  sohalarini  ekologiyalashtirishni  uyushtirdilar.  Hech  bir 
davlat  organi,  jismoniy  yoki  yuridik  shaxs  AQSHda  «ekologik  arizasiz»  faoliyat 
yurgiza olmaydigan bo
‘
lib qoldi. 
Ekologik qonunchilik jarayoni 
Senat
 va uning maxsus 
—
 
Atrof-muhit bo
‘
yicha 
va Jamoat ishlari bo
‘
yicha komitet
larida amalga oshiriladi. 
Ichki  ishlar  vazirligi
  milliy  bog
‘
larni,  baliq  xo
‘
jaligi  tegralarini  va  tabiiy 
boyliklarni  asrashni  o
‘
z  zimmasiga  olgan.  Aynan  IIV  tabiiy  boyliklar  milliy 
reyestrini  olib  boradi,  atrof  muhofazasiga  doir  dasturlarni  ishlab  chiqadi.  Dam 
olish  va  rekratsion  hududlarga  doir  ekologik  rejalarni  texnik  jihatdan  amalga 
oshirishni ta
’
minlaydi. 
Atrof-muhitni  muhofaza  qilish  Agentligi
  atrof  tabiiy  muhitning  ifloslanishini 
kamaytirishda  barcha  davlat  organlari,  jamoat  tashkilotlari  va  shtatlarning  sa
’
y-

---

harakatlarini  birlashtiradi,  ekologik  turdagi  ilmiy  faoliyatlarni  tashkillashtiradi, 
davlat  standartlarini  ishlab  chiqadi  hamda  ekologik  qoidalarga  rioya  etilishini 
ta
’
minlaydi.  Agentlik  AQSHda,  Soliq  qo
‘
mitasi  kabi,  o
‘
ta  kuchli  davlat  organi 
hisoblanadi va unda 20000 dan ortiq mutaxassislar ishlaydi. Ular «Ifloslanishning 
oldini  olish  unga  qarshi  kurashdan  arzonroq  va      yaxshiroqdir»  degan  prinsipga   
amal qiladilar. 
AQSH 
Shtatlari  va  regionlarida
  maxsus 
Т
abiatni  muhofaza  qilish  bosh-
qarmalari
  faoliyat  yuritadilar.  Ular  o
‘
z  faoliyatlarini  federal  vazirliklar  va 
agentliklar bilan kelishgan holda olib boradilar. AQSHda tabiiy resurslardan sanoat 
maqsadlarida  foydalanish  juda  qimmatga  tushganligi  sababli  ushbu  biznes 
sohiblari tabiiy resurslarni chet mamlakatlardan olib kelishga harakat qiladilar. 
Т
abiatni  ekologik-huquqiy  muhofaza  qilishda  «Atrof-muhitni  muhofaza 
qilishning milliy siyosati to
‘
g
‘
risida»gi qonun alohida o
‘
rin egallaydi. Bu Qonunga 
binoan  1970-yil  1-yanvardan  boshlab  federal  boshqaruv  darajasida  har  bir  fuqaro 
(Prezidentdan  boshlab)  tabiatga  munosabatini  belgilovchi  «ariza»  yozadi  va  unga 
nisbatan o
‘
z harakatining yuridik asosini yaratadi. Ushbu «ariza»ga amal qilmaslik 
huquqbuzarlarga operativ tarzda juda katta miqdordagi ma
’
muriy yoki jinoiy jazo 
sanksiyalarini qo
‘
llashga asos bo
‘
la oladi. 
AQSH  ekologik  qonunchiligining  o
‘
ziga  xos  tomoni  qonunlarni  juda  ko
‘
p 
moddalardan  iborat  bo
‘
lishi  va  hamma  tegishli  ekologik  munosabatlarni  qamrab 
olishi,  «Otangga  bor,  onangga  bor»  kabi  boshqa  qonun  osti  normativ  hujjatlarga 
deyarli  yo
‘
naltirilmaganligidir.  Shuning  uchun  ham  qonunlar  uzoq  muddatda 
tayyorlanadi va  hajmi juda katta bo
‘
ladi. 
AQSHda  ekologik  munosabat  ob
’
yektlaridan
  ichki  suvlarni  ifloslanishdan 
saqlash;  dengiz  muhitini  muhofazalash;  qattiq  chiqindilar  va  zaharli  moddalarni 
zararlantirish,  ko
‘
chirish,  utillashtirish  va  qayta  ishlashga  alohida  e
’
tibor  beriladi. 
O
‘
nlab  ixtisoslashtirilgan  qonunlar,  dasturlar,  rejalar  va  harakatlar  strategiyasi 
qabul qilingan.