*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.
 
ILMIY MENEJMENT MAKTABI 
«Menejment  nazariyasi»  turli  davrlarda  uziga  xos  kurinishlarda 
shakillanadi:
 

---

 
1)
 
50-60 yillarda boshqaruvning tashkiliy tarkibi diqqat markazda turgan 
bo‘Isa;
 
2)
 
60-70 yillarda strategik rejalashtirish vujudga keldi;
 
3)
 
80-yillardan  boshlab  esa  ilg‘or  g‘arb  firmalarida  strategik 
rejalashtirishdan strategik boshqaruvga o‘tildi.
 
В  borasidagi  g‘oyalar  rivojlanishining  birinchi  bosqichi  teylorizm  davri 
(1885-1920 ) deb atalib, bu davming eng xos g‘oyasi ilmiy asosda boshqarish 
mumkin  ekanligini  targ‘ib  qilinishidir.  Amerikalik  muhandis  va  ixtirochi  F. 
Teylor  (1856-1915)  “Ilmiy  menejment”  asoschisi  hisoblanadi.  Uning 
nazariyasi keyinchalik “Teylorizm” degan nom olgan.
 
32

---

 
U  yaratgan  tizim  esa  ishchilarning  “siqib  suvini  olish”ning  ilmiy  tizimi  deb 
atalgan. Bu davrda muhandislik fanlari g‘oyalarining eng quyi ishlab chiqarish 
bo‘g‘iniga  singdirilishi  xos  bo‘lib,  keyinchalik  aynan  shunda  teylorizmning 
cheklanganligi namoyon bo‘ladi.
 
Asoschilari- U. Teylor, I.B. Frederik, F.L. Gilbertlar, G.Gant, Emerson va 
boshqalar.  0‘z  nazariyasini  Teylor  ilmiy  boshqaruv  deb  nomladi  va  bu  nom 
bilan  shu  yo‘nalishda  o‘sha  davrda  izlanishlar  olib  borgan  bir  qator 
tadqiqotchilar maktabi nomlana boshladi.
 
F. Teylor talimotining asosiy mazmuni - yollanma ishchilar unumdorligini 
oshirishda o‘ta samarador va maqbul usullami izlashdir.
 
Uning tamoyillariga binoan:
 
1.
 
mehnatning  har  bir  jarayoni,  uning  ko‘lami  va  ketma-ketligi  aniq- 
puxta ixgisoslashtirilishi shart;
 
2.
 
har bir mehnat turi qat’iy vaqt oralig‘ida taqsimlanishi lozim;
 
3.
 
har bir mehnat jarayoni va hatto har bir harakat puxta ishlab chiqilgan 
qoidalarga bo‘ysundirilgan boiishi kerak;
 
4.
 
yuqoridan  belgilab  bsrilgan  ish  usullari  va  qoidalami  bajarish  uchun 
doimiy talabchan nazorat amalga oshirilishi lozim;
 
5.
 
ishchilar malakasi va saviyasiga qarab joy-joyiga qo‘yilishi shart;
 
6.
 
boshqaruvchi  bilan  boshqariluvchi  mas’uliyatini  aniq  belgilash  va 
vazifalarini to‘g‘ri taqsimlash shart.
 
F.Teylor  nazariyasining  ilg‘orligi-  resurslami,  energiyani  minimal  sarfi 
bilan  yuqori  unumdorlikni  ta’minlashga  qaratilgan  ekanligidadir.  Bimga 
erishish  maqsadida  ishlab  chiqarish  operatsiyalarini  alohida  tashkiliy 
qismlarga  ajratish  tavsiya  etilgan,  kuzatish  va  xronometraj
13
  usullari 
qollanilgan.  Teylor  boshqaruv  organlari  funksiyalariga,  hisob  tamoyillariga, 
xodimni  tayyorlashga,  ishlami  normalashtirishga  oid  bir  qator  boshqamv 
tavsiyalarini ilgari surdi.
 
F.  Teyloming  mehnatni  tashkil  etish  va  uni  boshqarish  borasidagi 
takliflari  ishlab  chiqarishga  tadbiq  etilganda  mehnat  unumdorligi  ikki 
baravarga  o‘sishiga  olib  kelgan.  Ayniqsa,  bunda  jarayonga  qollagan 
xaronometraj usuli diqqatga sazavordir.
 
F.
 
Teylor nazariyasiga ko‘ra rahbar va mutaxassislami kam malaka talab 
qiladigan  ijrochilik  mehnatidan  va  ularga  xos  bolmagan  vazifalardan  ozod 
qilish,  ishchidan  esa  boshliqlaming  barcha  buymqlarini