Tilshunoslik nazariyasi



Download 0,49 Mb.
Pdf ko'rish
bet69/71
Sana16.01.2022
Hajmi0,49 Mb.
#378610
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   71
Bog'liq
tilshunoslik nazariyasi (1)

Qiyosiy-tarixiy  metod  -  XIX  asr  boshida  taklif  etilgan  bu  metodning  vazifasi  qarindosh  bo‘lgan 

tillardagi qonuniyatlarni aniqlashdan iborat. Bu metod yordamida eng qadimiy qarindosh tillardagi so‘zlar va 

ularning shakllarini tiklash uchun harakat qilingan (Tillarning geneologik tasnifiga qarang). Masalan, "ikki" 

so‘zi lotincha duo, grekcha duo, uels tilida dau, inglizcha tvo, islandcha tveir, datcha tvee shaklida bo‘ladi. 



Tarixiy  metodni  ko‘pincha  qiyosiy  tarixiy  metoddan  farqlaydilar.  Bizningcha  bu  ikki  metodni 

birlashtirish  mumkin.  CHunki  tarixiy  metod  ham  timing  har  bir  sathidagi  o‘zgarish-larni  o‘rganadi.  Bu 

ayniqsa so‘zlar va ularning shakllarini ichki tiklashda ko‘rinadi. Tarixiy tilshunoslikda ichki tiklash metodi 

yordamida so‘z va ularning shakllaridagi fonetik va semantik o‘xshashliklari aniqlanadi va ular bir o‘zakdan 

paydo bo‘lganli-gi taxmin qilinadi. 

Tavsif qilish metodi tildagi turli hodisa va ma`lumotlarni, uning sathi va birliklarini izohlab beradi. 

Bu metod yordamida turli tillarning fonetika va stilistikasi sharhlab beriladi. 



Qiyosiy  metod  -  tillarning  qarindoshligini  hisobga  olmay,  ulardagi  o‘xshashlik  (uni  "izomorfizm" 

deyiladi)  va  farqlanish-larni  (uni  "allomorfizm"  deyiladi)  aniqlaydi.  Bu  metodning  asosiy  vazifasi  ikki  va 

undan ortiq tillarning sistema va strukturasini turli til bosqichlari bo‘yicha qiyoslashdir. Ba`zan bu metodni 

qiyosiy-tipologik,  cho

ғ

ishtirma,  kontrastiv,  konfronta-tiv  nomlari  bilan  ataydilar.  Aslida  qiyosiy  metod 



tillarni  tipologik  o‘rganish  metodining  bir  qismi  hisoblanadi.  Tillar  tipologiyasi  o‘nlab  va  yuzlab  tillarni 

qiyoslaydi, qiyosiy-tipologik metod ikki yoki uch tilni qiyoslash bilan chegaralanadi. 

Qiyosiy  tilshunoslik  tillarni  tipologik  o‘rganishdan  farqlanib,  bir  yo‘la  nazariy  va  amahy 

(lingvodidaktik) vazifalarni qamrab oladi [YUsupov U.K. Teoreticheskie osnov

ғ

 sopostavitel’noy lingvistiki. 



Tashkent,  Fan,  2007,  s.  13].  Tillarni  qiyoslashda  ulardagi  kichik  sistemada  qanday  o‘xshashlik  va  farqlar 

borligini tashqi jihatdan (unli va undoshlar soni, kelishiklar soni kabi) farqlarini topib, so‘ngra ulardagi ichki 

o‘xshash  va  farqli  belgilar  aniqlanadi.  Odatda  ikki  tilni  qiyoslashni  mantiqiy  jihatdan  binar  qiyoslasb  deb 

ham  yuritila-di.  Tillarni  qiyoslashda  yaxshiroq  o‘rganilgan  tilni  etalon  (andoza)  qilib  olib,  unga  to‘

ғ

ri 


keluvchi xususiyatlarni ikkinchi tilda topib tahlil qilinadi. Ba`zan esa biror tipologik belgini qiyoslanayotgan 

tillarda aniqlashga harakat qilinadi [Arakin V.D. Sravnitel’naya tipologiya angliyskogo i russkogo yaz

ғ

kov. 


L.: 1979, s.]. Qiyoslash metodi nazariy va amaliy jihatdan juda foydali bo‘lib, u xorijiy tillarni o‘rganishning 

lisoniy asoslarini yaratishda katta ahami-yatga ega. 

Oppozitsiya - qarama-qarshi qo‘yish, zidlov metodi tildagi birliklarning paradigmatik tasnifi uchun 

qo‘llaniladi. Tildagi barcha birliklar bir-birlariga qarama-qarshi bo‘lib, o‘zaro so‘z, morfema, so‘z birliklari, 

turli  grammatik  konstruktsiyalarni  va  gaplarni  farqlaydi.  Oppozitsiya  metodi  yordamida  tildagi  birliklar 

o‘rtasidagi  turli  qarama-qarshiliklarning  umumiy  turlarini  aniqlash  mumkin  (bir  o‘lchovli  -  a:  b;  ko‘p 

o‘lchovli-  a:  b:c:d:  kabi).  Bu  zidlovlarning  a`zolari  o‘rtasidagi  munosa-batlarni  proportsional  va 

vakkalangan. privativ (+, - belgisi bo‘yicha), po

ғ

onali (gradual) (masalan, |i-a|o‘rtada |e|ni "sakrab" o‘tiladi, 



yoki  qaratqich  kelishigi  bilan  chiqish  kelishi-gi  oppozitsiyasi  o‘rtasidagi  boshqa  kelishiklarni  tushirib 

qoldirishga  asoslangan),  teng  huquqli  (ekvipolent)  oppozitsiya  (masalan,  jp-t||t-k|bir  hil  belgili:  portlovchi, 

jarangsiz)  sifatida  qaraladi [Bu  oppozitsiyalar lisoniy  va  mantiqiy jihatdan  asoslangan.  Qarang: Trubehkoy 

N. S. Osnovi fonologii. M.: I960, s. 31-84.]. 




Download 0,49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   71




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish