T r a n s f o r m a t o r l i r ye j i m l a r d a (rasm 24,
22
Agar
S
ti’.
‘K
-dan
O’K
-ga transformatsiyalanayotgan bo’lsa, umumiy chulg’am shu
quvvat bilan yuklangan va
YuK
-dan
O’K
-ga quvvatni qo’shimcha o’tkazishni iloji
yo’q.
Transformator rejimida
S
ti’.
‘K
-dan
YuK
-ga o’tadi, umumiy va ketma-ket
chulg’amlar to’la yuklanmagan:
I
0
I
o’
k
t.k.
S
nom.
U
V
k
t.k.
I
V
,
shuning uchun qandaydir quvvatni
O’K
-dan
YuK
-ga qo’shimcha uzatish mumkin.
Kombinatsiyalangan rejimda quvvat avtotransformator yo’li bslan
YuK
O’K
va transformator yo’li bilan
‘K
O’K
-ga (rasm 24,
d
), ketma-ket chulg’amdagi tok:
I
’
I
V
2
2
B
B
Q
Р
U
B
,
bunda
‘
V
, Q
V
YuK-
dan
O’K
-ga uzatilayatgan aktiv va reaktiv quvvatlar.
Ketma-ket chulg’amni yuklamasi
S
’
I
’
(U
V
U
S
)
(
2
2
B
B
Q
Р
U
B
)
(U
V
U
S
)
k
t.k.
S
V
.
Kelib chiqadiki, hattoki nominal quvvat uzatilganda ketma-ket chulg’am o’ta
yuklanmaydi.
Umumiy chulg’amda avtotransformator va transformator rejimlarini toklari bir
xil yo’nalgan:
I
h
I
0(a)
I
(t)
.
Umumiy chulg’amni yuklamasi:
S
0
U
S
(I
0(a)
I
(t)
).
Toklar qiymatlarini qo’yib va o’zgartirishlarni bajarib, olamiz:
S
0
,
)
(
)
(
2
.
.
2
.
.
ПК
В
к
т
ПК
B
к
т
Q
Q
k
P
P
k
(2-16)
bu yerda:
R
’K
, Q
’K
‘K
-dan
O’K
-ga uzatilayatgan aktiv va reaktiv quvvatlar.
SH.q.,
‘K
O’K, YuK
O’K
kombinatsiyalangan rejim umumiy chulg’amni
yuklash bilan cheklanadi va quyidagi shartda amalga oshirilishi mumkin:
S
0
S
ti’.
k
t.k.
S
nom.
(2-17)
Kombinatsiyalangan rejimdagi quvvatni ‘K va O’K-dan YuK-ga uzatilishi va
toklarni taqsimlanishi rasm 24, ye-da ko’rsatilgan. Umumiy chulg’amda
avtotransformatorli rejimni toki transformatorli rejimni tokiga qarshi yo’nalgan,
shuning uchun chulg’amni yuklanishi ruxsat etilgandan ancha kichik va nolga ham
teng bo’lishi mumkin. Ketma-ket chulg’amda toklar qo’shiladi va bu uni o’ta
yuklanishiga olib kelishi mumkin. Bu rejim ketma-ket chulg’amni yuklash bilan
cheklanadi:
S
k
t.k.
2
2
)
(
)
(
ПК
C
ПК
C
Q
Q
P
P
, (2-18)
bu yerda:
‘
S
, Q
S
O’K
tomonidagi aktiv va reaktiv quvvatlar;
‘
‘K
, Q
’K
‘K
tomondagisi.
‘K
YuK, O’K
YuK
kombinatsiyalangan rejim bo’lishi mumkin, agar:
S
’
S
ti’.
k
t.k.
S
nom
.
(2-19)
Boshqa kombinatsiyalangan rejimlar ham bo’lishi mumkin: quvvatni
O’K
-dan
‘K
va
YuK
-ga uzatish yoki ‘astlatuvchi rejimda quvvatni
YuK
-dan
O’K
va
‘K
-ga
uzatishda.
Hamma xollarda avtotransformatorni chulg’amlarini yuklanishini nazorat qilish
kerak.
23
16-rasm. Avtotransformatorni yuklamasini nazorat qilish uchun tok
transformatorlarini ulash sxemasi.
Bir fazali transformator uchun qilingan xulosalar uch fazali uchun ham xaqiqiy
(rasm 26).
YuK
va
O’K
chulg’amlar nol nuqtasi chiqarilgan yulduzga ulanadi.
‘K
chulg’amlar uch burchakka ulanadi.
Avtotransformatorni xususiyatlariga
YuK
va
O’K
chulg’amlar uchun umumiy
neytralni zaminlashni zarurligi. Agar effektiv zaminlangan neytralli tizimda neytrali
zaminlanmagan ‘asaytiruvchi transformator ulansa,
O’K
tarmog’ida bitta faza yerga
ulanib qolsa, bu fazani ketma-ket chulg’amiga (
U
V
U
S
)
3
o’rniga
U
V
3
to’la
kuchlanish tahsir qiladi,
O’K
chulg’am qisqichlaridagi kuchlanish taxminan
U
V
-
gacha ko’’ayadi, shikastlanmagan fazalarni chulg’amlaridagi kuchlanish
17-rasm. Uch fazali, uch chulg’amli avtotransformatorni sxemasi.
24
keskin ortadi. Zaminlanmagan neytralli kuchaytiruvchi transformatorni
yuqoridagiday tarmoqqa ulanganda ham o’xshash ko’rinish kuzatiladi.
Bunday o’ta kuchlanishlarga yo’l qo’yish mumkin emas, shuning uchun
hamma avtotransformatorlarni neytrallari qo’zg’almas zaminlanadi. Bunda
YuK
va
O’K
tomonlaridan liniya zaminlansa, havfli o’ta kuchlanishlar bo’lmaydi, ammo
YuK
va
O’K
tizimlarida bir fazali
q.t.
toklari ko’’ayadi.
SH.q., avtotransformatorlarni o’sha quvvatdagi transformatorlarga qaraganda
afzalliklari:
-materiallar (mis, ‘o’lat, izolyatsion materiallar) kamroq sarflanishi;
-kichikroq massa va, demak, kichikroq gabaritlar, bu transformatorlarga
qaraganda katta nominal quvvatli avtotransformatorlarni yaratishga imkon beradi;
-kichikroq isroflar va kattaroq
FIK;
-sovutishni yengilroq sharoitlari.
Kamchiliklari:
-bir fazali
q.t.
toklarini ko’’ayishiga olib keladiganneytralni qo’zg’almas
zaminlanishi;
-kuchlanishni rostlanishini murakkabligi;
-
Do'stlaringiz bilan baham: 
