Muallifdan

Mustaqil  fe’llar
  mustaqil,  lug‘aviy  ma’no  bildiradi,  gapning 
biror bo‘lagi vazifasida keladi: keldi, aytdi, o‘qidi. 
2. Yordamchi fe’llar
 harakat bildirmaydi (mustaqil ma’noga ega 
emas).  Ular  turli  grammatik  ma’no  ifodalash  uchun  xizmat  qiladi. 
Yordamchi fe’llar uch xil: 
 a)  bog‘lama  vazifasida  keluvchi,  so‘z  yasalishida  ham  ishtirok 
etuvchi yordamchi fe’llar: 
bo‘l, qil, ayla, et
; 
 b)  fe’llarga  birikib,  turli  qo‘shimcha  ma’no  ifodalovchi  fe’llar 
yoki  ko‘makchi  fe’llar: 
o‘qib,  chiqmoq,  aytib  bermoq
.  Ko‘makchi 
fe’llar  turli  modal  ma’nolarni  ifodalaydi.  Hozirgi  o‘zbek  tilida 
butunlay  ko‘makchiga  aylangan  (mustaqil  ma’nosini  yo‘qotib,  faqat 
ko‘makchi  sifatida  qo‘llanadigan)  fe’l  yo‘q.  Mustaqil  fe’llar 
ko‘makchi  vazifasida  ham  qo‘llanadi.  Ko‘makchi  fe’l  bog‘lanib 
kelgan  fe’l  etakchi  fe’l  deyiladi:  gapirib  (etakchi)  bermoq 
(ko‘makchi).  Ko‘makchi  fe’llar  etakchi  fe’lga  asosan 
-i  (b),-a,-y 
ravishdosh  qo‘shimchalari  yordamida  birikadi.  Ko‘makchi  fe’l 
etakchi fe’lga ravishdosh orqali birikkanda, tuslovchi qo‘shimchalar 
ko‘makchi  fe’lga  qo‘shiladi:
  yozib  oldik
.  Etakchi  fe’lga  ko‘makchi 
fe’l  grammatik  shaklsiz  (qo‘shimchasiz)  birikishi  ham  mumkin: 
yozdi-oldi, aytdi-qo‘ydi
.  
Boshla
 ko‘makchi fe’li deyarli barcha fe’llar bilan qo‘llana oladi. 
v)  fe’l  va  fe’l  bo‘lmagan  so‘zlar  bilan  qo‘llanib,  turli  ma’nolar 
ifodalovchi,  yordamchi  vazifalarda  qo‘llanuvchi 
edi,  ekan,  emish 
(emas, esa)
 yordamchi fe’llari 
to‘liqsiz fe’l 
hisoblanadi. 
Fe’llar 
o‘timli 
va 
o‘timsiz
  bo‘ladi.  O‘timli  (ob’ektli)  fe’llar  ish-
harakatning  biror  ob’ektga  o‘tganligini  bildiradi  va  tushum 
kelishigidagi so‘zni boshqaradi: ber (qalamni), o‘rgan (hunarni), yoz 
(qoidani).  O‘timsiz  (ob’ektsiz)  fe’llar  bunday  xususiyatga  ega 
bo‘lmaydi: 
kul, yugur, qayt.
  Orttirma nisbat  qo‘shimchalari  o‘timsiz 
fe’lni o‘timli fe’lga aylantiradi:
 kuldir, yugurtir, qaytar. 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
135 
135