Muallifdan

Olmosh turlari 
 
Olmosh  ma’no  va  grammatik  xususiyatlariga  ko‘ra  yetti  turga 
bo‘linadi: 
1. 
Kishilik  olmoshlari: 
men,  sen,  u,  biz,  siz,  ular.  Kishilik 
olmoshlari egalik affiksini olmaydi. Ba’zan III shaxs kishilik olmoshi 
otlashib, egalik affiksini olishi mumkin: 
Unisi 10 ga kirdi. 
2. 
O‘zlik olmoshi
: o‘zlik olmoshi egalik affiksini olib, har uchala 
shaxs  kishilik  olmoshini  ko‘rsata  oladi.  O‘zlik  olmoshi  kelishiklar 
bilan turlanishi uchun avval egalik affiksini qabul qiladi:  O‘zimning 
o‘zingni,  o‘zining.  O‘zlik  olmoshi  aniqlovchi,  kesim,  to‘ldiruvchi 
vazifasida keladi. 
3. 
Ko‘rsatish olmoshlari:
 bu, shu, o‘sha, mana shu, mana bu, ana 
shu,  ushbu,  ana  u.  Ko‘rsatish  olmoshlari  shaxs,  narsa  buyum  yoki 
ularning  belgisini  ko‘rsatish,  ta’kidlash  uchun  xizmat  qiladi. 
Ko‘rsatish olmoshi asosan, aniqlovchi, kesim vazifasida keladi. 
4. 
So‘roq  olmoshlari:
  kim?,  nima?,  qanday?,  qanaqa?,  qachon?, 
qaysi?,  qancha?,  necha?,  qaer?,  nega?,  qalay?.  So‘roq  olmoshlari 
shaxsga (kim?), narsa buyumga (nima?), belgiga (qanday?, qanaqa?, 
qaysi?),  miqdorga  (necha?,  qancha?),  vaqtga  (qachon?),  maqsad  va 
sababga (nega?, nimaga?), o‘ringa (qani?) munosabat bildiradi. 
Badiiy asarlarda 
nechuk, ne, na
 so‘roq olmoshlari ishlatiladi. 
So‘roq olmoshlari kelishik, egalik affikslari bilan turlana oladi. 
5. 
Belgilash-jamlash  olmoshlari:
  har  kim,  har,  har  nima,  har 
qanday,  har  qaysi,  har  bir;  hamma,  bari,  jami,  barcha,  butun,  yalpi. 
Belgilash olmoshlari gapda ega, to‘ldiruvchi, aniqlovchi va hol bo‘lib 
keladi. 
6. 
Bo‘lishsizlik  olmoshlari:
  hech  kim,  hech  qanday,  hech  nima, 
hech qaysi. Bu olmoshlar ot, sifat, son kabi so‘z turkumlari anglatgan 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
132 
132
 
ma’no  haqidagi  inkorni  bildiradi.  Ma’no  jihatdan  belgilash 
olmoshlariga zid. Bo‘lishsizlik olmoshi ot vazifasida keladi. 
7. 
Gumon  olmoshlari:
  allakim,  allaqanday,  allaqaysi,  kimdir, 
nimadir,  allanima,  allaqachon,  allaqanaqa.  Gumon  olmoshlari 
predmet,  belgi  yoki  hodisa  haqidagi  noaniq  tasavvurni  bildirib, 
ularga umumiy va taxminli ishora qiladi. Gumon olmoshlari ot, sifat 
xarakterida bo‘ladi. 
 Belgilash,  bo‘lishsizlik,  gumon  olmoshlari  sodda  yoki  qo‘shma 
holda bo‘ladi.