Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

«A» turdagi mahsulot tannarxiga tegishli manbalar 

 

 

Ko‘rsatkichlar 

Shartli 

belgi 

Reja 

Haqiqatda 

Rejadan 

farqi 

1.  Mahsulot hajmi, dona 

1

VBP

 

6760 

6040 

-720 

2. Doimiy xarajatlar, ming so‘m 

1

A

 

7912 

8056 

+144 

3. O‘zgaruvchan xarajatlar, so‘m 

1

B

 

3800 

4100 

+300 

4. Mahsulot birligi tannarxi, so‘m 

1

C

 

4970,4 

5433,7 

+463,3 

 

 

Mahsulot birligi tannarxi 

Reja bo‘yicha 

4

,

4970

3800

6760

7912

=

+

=

 so‘m 

Haqiqatda 

7

,

5433

4100

6040

8056

=

+

=

so‘m 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

80-jadval  

Mahsulot birligi tannarxiga omillar ta’sirini zanjirli bog‘lanish 

usuli orqali aniqlash 

Omillar 

Almashuv davriyligi 

1

VBP

 

1

A

 

1

B

 

Muhsulot 

birligi 

tannarxi, 

1

S

 

I - reja 

Reja 

6760 

Reja 

7912 

Reja 

3800 

Reja 

4970,4 

II – shartli 

№

1 

Haq 

6040 

Reja 

7912 

Reja 

3800 

Shartli 

№

1 

5110 

III – shartli 

№

 2 

Haq 

6040 

Haq 

8056 

Reja 

3800 

Shartli 

№

2 

5133,7 

IV – haqiqatda 

Haq 

6040 

Haq 

8056 

Haq 

4100 

Haqiqatda 

5433,7 

 

Mahsulot birligi tannarxini rejadan farqi 

3

,

463

4

,

4970

7

,

5433

+

=

-

 

---

 

283

Shu jumladan: 

a) mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishi 

6

,

139

4

,

4970

5110

+

=

-

 so‘m; 

b) doimiy xarajat  summasining o‘zgarishi  

7

,

23

5110

7

,

5133

+

=

-

so‘m; 

d) o‘zgaruvchan xarajat summasining o‘zgarishi  

300

7

,

5133

7

,

5433

+

=

-

 so‘m. 

Hisob-kitoblar to‘g‘riligini tekshirish: 

 

139,6 23,7 300

463,3

‘ .

5433,7 4970, 4

463,3

‘ .

so m

so m

+

+

+

= +

-

= +

 

 

Mahsulot  tannarxini  pasaytirishning 

 (

)

R S

¯

  asosiy  manbalari 

quyidagilardan iborat: 

1)

 

korxonaning  ishlab  chiqarish  quvvatlaridan  to‘liq  foydalanish 

tufayli mahsulot hajmini oshirish 

 (

)

R VBP

-

; 

2)

 

mehnat  unumdorligini  oshirish,  xomashyo,  material,  elektr 

energiya,  yoqilg‘i,  uskunalardan  iqtisod  rejimiga  rioya  qilgan  holda 

foydalanish, unumsiz xarajatlarni bartaraf etish, brakka yo‘l qo‘ymaslik 

hisobiga ishlab chiqarish xarajatlarini 

 (

3)

P

¯

 qisqartirish. 

Mahsulot  birligi  tannarxini  pasaytirish  rezervi  formula  orqali 

quyidagicha aniqlanadi. 

1

1

1

1

1

3

3 3

3

b

P

q

R S

S

S

VBP R VBP VBP

- ¯ +

¯ =

-

=

-

+ -

 

Bunda: 

1

,

b

S S

 - mahsulot birligini ko‘zlangan va haqiqiy tannarxi; 

1

3

 - mahsulot ishlab chiqarish uchun haqiqatda qilingan xarajat; 

q

3

- mahsulot hajmini oshirish bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlar; 

1

VBP R VBP

-

  -  haqiqatdagi  ishlab  chiqarilgan  mahsulot  va  mahsulot 

ishlab chiqarishni oshirish rezervi. 

 

Mahsulot  ishlab  chiqarish  hajmini  oshirish  rezervi

  –  ishlab 

chiqarish  dasturi  bajarilishini  tahlil  etish  orqali  aniqlanadi.  Mahsulot 

hajmini ortishi tufayli xarajatlarni o‘zgaruvchan qismi (ishchilarning ish 

haqi, material xarajatlari va boshqa xarajatlar) ortgan holda, xarajatlarni 

o‘zgarmas qismi turg‘un holatda saqlanadi va shu tufayli tannarxni pasa-

yishiga erishiladi. 

 

---

 

284

Xarajatlarni  qisqartirish  rezervi  har  bir  xarajat 

moddalari 

bo‘yicha  innovatsiyani  (yangi  texnika,  ilg‘or  texnologiyalarni  qo‘llash, 

mehnatni  tashkil  etishni  takomillashtirish),  pullash  orqali  ish  haqi, 

xomashyo, material, energiyalarni qisqartirilishiga erishiladi. 

 

Mehnat  haqi  xarajatlaridan  iqtisod

  (

3

R

P

¯

)  mahsulot  mehnat 

sig‘imini  pasaytirishga  qaratilgan  choralarni  qo‘llashgacha 

)

(

o

TE

  va 

qo‘llashdan  so‘ng  aniqlangan  mahsulot  mehnat  sig‘imi 

)

(

1

TE

ni  farqi 

rejadagi  bir  soatlik  ish  haqi  (

 

pl

OT

)  va  reja  bo‘yicha  mahsulot  hajmi 

(

)

Pl

VPB

 ko‘paytmalaridan hosil bo‘ladi 

1

3

(

)

o

Pl

Pl

R

P

TE

TE

OT VPB

e

¯

=

-

×

×

 

 

Materiallar xarajatini qisqartirish rezervlari

  

 (

3)

P M

¯

 rejalashti-

rilgan  mahsulot  hajmi  bo‘yicha  material  xarajatlarini  pasaytirish 

rezervlari  yangi  texnologiya  va  boshqa  choralarni  qo‘llash  orqali 

quyidagicha aniqlanadi. 

1

3

(

)

,

o

Pl

Pl

R M

YR

YR

VBR Ts

e

¯

=

-

×

×

 

bunda 

1

 

,

o

YR YR

  -  innovatsiya  choralarini  qo‘llashga  qadar,  qo‘llash-

dan keyin mahsulot birligi uchun materiallar xarajati; 

Pl

Ts

 - rejadagi material bahosi. 

 

Asosiy  vositalarni  saqlash  xarajatlarini  qisqartirish  rezervlari,

 

keraksiz,  ortiqcha,  ishlatilmay  kelinayotgan  bino,  mashina,  uskunalarni 

sotish,  uzoq  muddatli  ijaraga  berish  orqali  rezervlar 

)

(

OC

P

¯

  asosiy 

vositalarni  dastlabki  qiymatini  uning  amortizatsiya  normasi  (NA)  ga 

ko‘paytmasidan hosil bo‘ladi. 

(

)

i

i

P

A

P OC NA

e

¯ =

¯

×

 

Mahsulot  ishlab  chiqarish  hajmini  oshirish  rezervlari  bo‘yicha 

qo‘shimcha  xarajatlar  mahsulotning  har  bir  turi  bo‘yicha  aniqlanadi. 

Bunday  xarajatlarga  qo‘shimcha  ishlab  chiqarilgan  mahsulot  uchun 

sarflangan ortiqcha ish haqi, xomashyo, material, energiya va mahsulot 

hajmiga  bog‘liq  boshqa  o‘zgaruvchan  xarajatlar  kiradi.  Qo‘shimcha 

xarajatlar  mahsulotning  har  bir  turi  bo‘yicha  aniqlangan  rezervlar 

haqiqatdagi  o‘zgaruvchan  xarajatlar  ulush  darajasiga  ko‘paytmasidan 

hosil bo‘ladi. 

1

3

i

i

q P VBP b

= -

×

 

Misol,  A  mahsulotini  ishlab  chiqarish  hajmi  13300  dona,  uni 

oshirish  rezervi  –  1500  dona,  jami  ishlab  chiqarish  uchun  qilingan 

---

 

285

xarajat - 63840 ming so‘m; xarajat moddalarini qisqartirish rezervlari – 

2130  ming  so‘m;  qo‘shimcha  ishlab  chiqarilgan  mahsulot  uchun 

sarflangan  ortiqcha  o‘zgaruvchan  xarajatlar  –  4890  ming  so‘m 

(1500

.

3260),  demak,  mahsulot  birligi  tannarxini  pasaytirish  rezervi  0,3 

ming so‘mni tashkil etadi. 

63840 2130 4890 63840

4,5 4,8

0,3

13300 1500

13300

R S

-

+

¯ =

-

=

-

= -

+

 

Rezervlarni  bunday  tartibdagi  hisob  –  kitobi  mahsulotning  har  bir 

turi,  imkoniyat  chegarasida  innovatsiya  choralari  bo‘yicha  ham  alohida 

aniqlanishi maqsadga muvofiqdir.